ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΦΑΝΗΣ ΒΓΕΝΟΠΟΥΛΟΣ
Το στρατιωτικό Κίνημα στο Γουδί το 1909 εκδηλώθηκε σε μια κρίσιμη καμπή για το ελληνικό κράτος, το οποίο προσπαθούσε να συνέλθει από την πτώχευση του 1893, την οικονομική επιτροπεία από τους συμμάχους και τον ατυχή πόλεμο του 1897. Στην κοινωνία υπήρχε έντονη δυσαρέσκεια προς το πολιτικό σύστημα, η οποία αντικατοπτριζόταν και στο στράτευμα. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, μία συνωμοτική οργάνωση εντός του στρατού, αποτελούμενη από κατώτερους αξιωματικούς, έγινε ο καθρέφτης αυτής της διογκούμενης κοινωνικής δυσαρέσκειας, η οποία ξέσπασε εν τέλει στις 15 Αυγούστου 1909 με το Κίνημα του Γουδί, του οποίου κατευθυντήριος δύναμη υπήρξε ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος. Η πολιτική ηγεσία επιχείρησε, αρχικά, να διαπραγματευτεί με τον Σύνδεσμο. Όταν, όμως, προσπάθησε, στις 12 Αυγούστου 1909, να συλλάβει την ηγεσία του, ο Σύνδεσμος, αφού ανέθεσε την αρχηγία του στον συνταγματάρχη Νικόλαο Ζορμπά, προχώρησε στην εκδήλωση κινήματος με κέντρο το στρατόπεδο στο Γουδί.
Το Κίνημα επιβλήθηκε εκείνο το βράδυ αναίμακτα και οδήγησε άμεση πτώση της κυβέρνησης Δ. Ράλλη και η ανάληψη της εξουσίας από την κυβέρνηση Κ. Μαυρομιχάλη, υπό την ουσιαστική κηδεμονία του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Ο Σύνδεσμος ζητούσε, κυρίως, την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων. Αυτό πρακτικά σήμαινε την απομάκρυνση από το στράτευμα των πριγκίπων, δηλαδή του διαδόχου Κωνσταντίνου και των άλλων γιων του βασιλιά, αίτημα που ικανοποιήθηκε αμέσως.
Χωρίς λογοκρισία
Οι Πατρινοί πληροφορούνται για το Κίνημα την Κυριακή 16 Αυγούστου 1909 μέσα από τις σελίδες του «Νεολόγου» των Πατρών, χάρη στον ανταποκριτή της Αθήνας της εφημερίδας, ο οποίος έχει σπεύσει έξω από το στρατόπεδο, όπως άλλωστε και χιλιάδες Αθηναίοι εκείνο το βράδυ και μεταφέρει με τηλεγραφήματα τις ραγδαίες εξελίξεις στην εφημερίδα της Πάτρας.
«Το επαναστατικόν κίνημα της φρουράς Αθηνών – Πλήρης αναρχία και στρατοκρατία – Απρόοπτος θύελλα κατόπιν απατηλής γαλήνης – Δρακόντεια τα αιτήματα αξιωματικών – Παραίτησις Ράλλη – Νέα κυβέρνησις υπό τον Μαυρομιχάλην ωρκίσθη αυθημερόν – Τα ονόματα των νέων Υπουργών – Η εντύπωσις εν Πάτραις», είναι κεντρικός τίτλος και υπότιτλος του «Νεολόγου» των Πατρών στο φύλλο της Κυριακής 16 Αυγούστου 1909.
Μάλιστα, όπως σημειώνει στην πρώτη της σελίδα η εφημερίδα: «Πρώτης τάξεως δημοσιογραφική επιτυχία είνε η κατωτέρω ανταπόκρισις του εν Αθήναις ανταποκριτού μας, ο οποίος παρακολουθήσας το κίνημα των αξιωματικών μέχρι της έκτης πρωϊνής έσπευσε να αποστείλει ημίν τα εξής σημειώματα, αποτελούνται αληθή θησαυρόν μέσα εις την χρονογραφικήν ξηρασίαν, ην εδημιούργησεν η αγριωτέρα των λογοκρισιών». Με άλλα λόγια, ο «Νεολόγος» των Πατρών είχε γλιτώσει από τη λογοκρισία που επέβαλλαν το ίδιο βράδυ οι στρατιωτικοί στις εφημερίδες των Αθηνών, μιας και το Κίνημα εκδηλώθηκε μόνο στην πρωτεύουσα.
Όπως αναφέρει στο ρεπορτάζ, αφορμή για την εκδήλωση του κινήματος, υπήρξε η άρνηση του πρωθυπουργού Ράλλη, να δεχθεί επιτροπή του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Το γεγονός διαδόθηκε γρήγορα από στόμα σε στόμα μεταξύ των αξιωματικών, οι οποίοι μέχρι το βράδυ είχαν συγκεντρωθεί πάνοπλοι στο στρατόπεδο στο Γουδί. Ο συντάκτης του «Νεολόγου», μετά από μια συνάντηση που είχε με τον γιο του Ράλλη στις 2 τα ξημερώματα στο τηλεγραφείο, ο οποίος του ανακοινώνει ότι ο πατέρας του θα παραιτηθεί, σπεύδει με άμαξα στο Γουδί, όπου μεταφέρει τον παρακάτω διάλογο που είχε με τον ανθυπίλαρχο Παδελόπουλο, ο οποίος τον εμπόδισε να προσεγγίσει το στρατόπεδο:
«- Τι γίνεται; Ηρωτήσαμεν.
– Την πρωίαν θα ιδέτε, απαντά ο αξιωματικός…»
Τα πάντα στον Στρατό
Ο ανταποκριτής του «Νεολόγου» των Πατρών, αφού περιγράφει τη συγκέντρωση των αξιωματικών αλλά και όπλων στο στρατόπεδο κατά τη διάρκεια της νύχτας, τηλεγραφεί τα εξής, περίπου στις 4.30 τα ξημερώματα: «Η επανάστασις είναι πλήρης. Εκείνο, το οποίον έβλεπεν όλος ο κόσμος και μόνον η Κυβέρνησις δεν έβλεπε, εγένετο. Το κίνημα των αξιωματικών εξερράγη. Εξερράγη δε ταχύτερον ίσως παρ’ ότι γενικώς ανεμένετο και απειλητικώτερον παρ’ όσον το εφανταζόμεθα όλοι. Καθ’ ην στιγμήν σας τηλεγραφώ Κράτος δεν υπάρχει. Κυριαρχούν οι αξιωματικοί. Θριαμβεύει η επανάστασις […] Οι αξιωματικοί είνε κύριοι πάσης εξουσίας. Πάσα ιδέα Κράτους εξηλείφθη προ της κυριαρχίας της επαναστάσεως. Όλαι οι Αρχαί, πάσα πρωτοβουλία, πάσα κίνησις κείνται υποχείρια του στρατού, όστις διευθύνει, κανονίζει και επιβάλλει τα πάντα».
Η βοήθεια από την Πάτρα
Μπορεί το στρατιωτικό κίνημα να επιβλήθηκε αναίμακτα στην Αθήνα, ωστόσο στην Πάτρα – η οποία ήταν φιλοβασιλική – δεν έτυχε θερμής υποδοχής. Ο τότε πρωθυπουργός Ράλλης, μάλιστα, ζήτησε την συνδρομή της πόλης, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να καταπνίξει το κίνημα. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο «Νεολόγος» των Πατρών: «Λίαν πρωί ο Πρωθυπουργός κ. Ράλλης αρπάσας το τηλέφωνον της οικίας του διέταξεν όπως ανοίξουν γραμμήν με τας Πάτρας. Η διαταγή εξετελέσθη παραχρήμα και ο Διευθυντής της Αστυνομίας Πατρών κ. Βάλβής διετάχθη απ’ ευθείας παρά του Προέδρου της Κυβερνήσεως όπως αποστείλη δι’ εκτάκτου τραίνου όσους άνδρας ηδύνατο πάραυτα εις Αθήνας. Αμέσως επικολούθησε συννενόησις μετά της Διευθύνσεως του σταθμού Πατρών και την 8.15’ εβδομήκοντα άνδρες υπό τον ανθυπομοίραρχον κ. Φιλιππίδην ανεχώρησαν δι’ εκτάκτου εις Αθήνας».
Ο αιφνιδιασμός του Γεροκωστόπουλου
Το τρένο με τους αστυνομικούς δεν είναι η μόνη έκτακτη αμαξοστοιχία που θα φύγει εκείνο το πρωί της 16ης Αυγούστου 1909 από την Πάτρα για Αθήνα. Λίγη ώρα αργότερα, θα ακολουθήσει έκτακτο δρομολόγιο με επιβάτη τον Πατρινό υπουργό της Παιδείας Γεροκωστόπουλο, ο οποίος αναχώρησε εκτάκτως από την Αθήνα το προηγούμενο απόγευμα για να επισκεφθεί την άρρωστη σύζυγό του. Ωστόσο, οι ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις τον αναγκάζουν να επιστρέψει στην Αθήνα με το τρένο «δι’ ιδίας δαπάνης» όπως σημειώνει ο «Νεολόγος», ο οποίος αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ο κ. Υπουργός επεφάνη εις τον σταθμόν και τότε κόσμος πολύς έσπευσε να συγκεντρωθή εκεί ζητών να μάθει τα διατρέχοντα. Αλλ’ ο κ. Υπουργός ατάραχος ή μάλλον έκπληκτος απήντα εις τας βροχηδόν απευθυνόμενος αυτώ ερωτήσεις ότι δεν εγνώριζε τίποτε».
