ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΦΑΝΗΣ ΒΓΕΝΟΠΟΥΛΟΣ
Στις 20 Ιουλίου 1889, το ιδρυτικό συνέδριο της Δεύτερης Διεθνούς πήρε την εξής απόφαση: «Θα οργανωθεί μια μεγάλη διεθνής εκδήλωση για μια καθορισμένη ημερομηνία, με τέτοιο τρόπο, ώστε οι εργάτες σε όλες τις χώρες και σε όλες τις πόλεις ν’ απευθύνουν ταυτόχρονα μια συγκεκριμένη μέρα, προς τις δημόσιες αρχές, ένα αίτημα για να καθοριστεί η εργάσιμη μέρα σε οκτώ ώρες και να τεθούν σε ισχύ οι άλλες αποφάσεις του Διεθνούς Συνεδρίου του Παρισιού.»
Η ημέρα αυτή αποφασίστηκε να είναι η 1η Μαΐου και αυτό διότι, ήταν η μέρα της μεγάλης απεργίας στο Σικάγο των ΗΠΑ με αίτημα την καθιέρωση της 8ωρης εργάσιμης μέρας, αντί της 10ωρης, 11ωρης έως και 14ωρης που ήταν ως τότε. Απεργία η οποία συνεχίστηκε και τις επόμενες μέρες και που βάφτηκε στο αίμα των εργατών από το χτύπημα αστυνομίας με εντολή των καπιταλιστών, ενώ οι ηγέτες, πρωτεργάτες των τότε εργατικών κινητοποιήσεων για το 8ωρο καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν.
Έτσι η 1η Μάη του 1886 αποφασίστηκε να καθιερωθεί ως η Εργατική Πρωτομαγιά.
Η Πρωτομαγιά στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα η Πρωτομαγιά θα γιορταστεί για πρώτη φορά το 1893 όταν ο Σταύρος Καλλέργης θα οργανώσει την πρώτη Πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Την επόμενη χρονιά, το 1894, θα πραγματοποιηθεί η πρώτη μαζική Πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση από όλους τους σοσιαλιστικούς ομίλους της Αθήνας και του Πειραιά, στο Καλλιμάρμαρο όπου θα διαβαστεί ψήφισμα με αιτήματα: Την καθιέρωση του 8ωρου, τη σύνταξη στους εργάτες που παθαίνουν εργατικό ατύχημα, να κλείνουν τα καταστήματα την Κυριακή, απαγόρευση της εργασίας των ανηλίκων, κατάργηση της θανατικής ποινής και της προσωπικής κράτησης για χρέη.
Χρειάστηκε να γίνει ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918) και η Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία (1917), ώστε να καθιερωθεί το οκτάωρο το 1919 στα Συνέδρια Ειρήνης που τερμάτισαν τον πόλεμο. Η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες που υπέγραψαν τη συμφωνία για το οκτάωρο το 1919 και δεσμεύθηκε να το εφαρμόσει σταδιακά. Εκείνη την εποχή στη χώρα υπήρχαν επαγγέλματα με εργάσιμη από την ανατολή στη δύση του ήλιου, άλλα με 14 – 15 ώρες, με 12 – 14 και τα πιο ευνοϊκά με 10-12 ώρες. Οι εμποροϋπάλληλοι εργάζονταν 8 με 10 ώρες, αλλά συνήθως τους απασχολούσαν και στη μεσημβρινή δίωρη διακοπή. Το 1922-23, λόγω του προσφυγικού, η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε αναβολή της εφαρμογής του οκτάωρου. Το 1924-25 εντάθηκαν οι κινητοποιήσεις, μαζί με άλλα αιτήματα, αλλά αποδίδονταν στους ελάχιστους την εποχή εκείνη κομμουνιστές.
Όταν με υπόμνημα του 1925 η ελληνική κυβέρνηση πρότεινε τέσσερα χρόνια αναβολής, το Διεθνές Γραφείο Εργασίας, ήταν καταπέλτης: «Η Ελλάδα έχει υπογράψει. Υπέγραψε πρώτη. Έχει δεσμευθεί απέναντι στα άλλα κράτη. Οι ιδιαίτερες συνθήκες που προβάλλει είναι προφανώς άξιες προσοχής, αλλά κάθε κράτος ιδιαίτερες συνθήκες επικαλείται».
Η ταραχώδης Πρωτομαγιά του 1927
Στα 1927 λοιπόν, κυρίαρχο αίτημα του εργατικού Κινήματος στην Ελλάδα, ήταν η υλοποίηση της δέσμευσης, που η ίδια η χώρα είχε αναλάβει για την εφαρμογή της οχτάωρης εργασίας. Μια κατάκτηση που ήρθε βήμα – βήμα για τους εργαζόμενους, καθώς κάθε κυβέρνηση της εποχής επέκτεινε διαδοχικά το μέτρο στις πόλεις και στους εργασιακούς κλάδους. Κάθε κυβέρνηση έφερνε διατάγματα στα οποία περιλαμβάνονταν νέα επαγγέλματα στο νόμο περί οκταώρου, αφού είχαν προηγηθεί συνομιλίες εργοδοτών κι εργαζομένων και συχνότατα απεργίες και σκληροί εργατικοί αγώνες.
Την Δευτέρα 2 Μαΐου 1927 ο «Νεολόγος» των Πατρών φιλοξενεί εκτενές ρεπορτάζ με τα όσα έγιναν την προηγούμενη ημέρα της απεργιακής συγκέντρωσης που διοργάνωσε το Εργατικό Κέντρο της Πάτρας. «Την 10 1)2 πρωϊνήν της χθες εωρτάσθη υπό των ενταύθα εργατικών οργανώσεων η διεθνής πρωτομαγιά εις τον έναντι του ναού Αγίου Ανδρέου χώρον ένθα το καφφενείον Βουρνά», μας πληροφορεί ο συντάκτης της εποχής ο οποίος αναφέρει ότι ομιλητές της εκδήλωσης ήταν «εκ μέρους του Εργατικού Κέντρου Πατρών ο κ. Λαμπρόπουλος, πρόεδρος του Συνδέσμου υπαλλήλων κουρέων, εκ δε του κομμουνιστικού κόμματος ο κ. Ευαγγελόπουλος». Εντύπωση για τον σημερινό αναγνώστη αποτελεί η ισχυρή παρουσία της Αστυνομίας έξω από την εκδήλωση, για την τήρηση της τάξης, η οποία θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι λειτουργούσε αποτρεπτικά για τη συμμετοχή των εργατών. Ωστόσο, όπως θα δούμε στη συνέχεια ο ρόλος των αστυνομικών υπήρξε καθοριστικός….
«Η αστυνομία προς πρόληψιν ταραχών είχε διαθέσει αρκετήν αστυνομικήν δύναμιν, όργανα δε αυτής εφρούρουν την άγουσα εις τον περίβολον του καφφενείου είσοδον, ενεργούντα σωματικήν έρευναν επί πάντων των εισερχομένων εργατών».
Άποψη του καφενείου Βουρνά, το οποίο βρισκόταν στο πάρκο του ναού του Αγίου Ανδρέα της Πάτρας
Οι κομμουνιστές και οι σοσιαλιστές
Προς το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1918, ιδρύθηκε η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) που συμπεριέλαβε κλαδικά και τοπικά σωματεία και το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα της Ελλάδος (ΣΕΚΕ), που λίγο αργότερα, προσχώρησε στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή και μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος. Το 1925 η ΓΣΕΕ αποσυνδέεται από το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα της Ελλάδας-ΣΕΚΕ.
Οι διαφορετικές προσεγγίσεις για την πορεία του εργατικού Κινήματος, τόσο σε επίπεδο Ελλάδας, όσο και σε αυτό της Ευρώπης, βρίσκουν απήχηση και εκπροσώπηση και στη βάση των εργατών.
Ιδού πως περιγράφει ο «Νεολόγος» των Πατρών, την κατάσταση στο ρεπορτάζ του για την Εργατική Πρωτομαγιά του 1927: «Οι εισερχόμενοι (σ. στο χώρο της εκδήλωσης) εργάται έφερον ερυθράς ταινίας, σύμβολον της διεθνούς πρωτομαγιάς, ενώ άλλοι εξ αυτών επώλουν αντίτυπα των κομμουνιστών εφημερίδων «Συνδικαλιστής», «Κομμουνιστική Νεολαία» και «Λαϊκή Φωνή όργανον της Γενικής Συνομοσπονδίας. Πολλοί εκ των συγκεντρωμένων εργατών, ανήκοντες εις την κομμουνιστικήν παράταξιν, είχον σχηματίσει ομάδα ψάλλοντες τον ύμνον της Γ’ Διεθνούς, δηλαδή το κομμουνιστικόν θούριον. Εξ άλλου οι λοιποί εργάται ανήκοντες εις την συντηρητικήν σοσιαλιστικήν παράταξιν εκάθηντο εις τα καθίσματα του καφφενείου, αναμένοντες την έναρξιν των αγορευτών των ρητόρων. Δέον να τονισθή ότι το Εργατικόν Κέντρον Πατρών, είχον ορίσει ως ρήτορα μόνον τον κ. Δημητρόπουλον. Ο ορισμός του κ. Ευαγγελοπούλου όπως ομιλήση εκ μέρους του Κομμουνιστικού κόμματος εχαρακτηρίζετο υπό των συντηρητικών εργατών ως πράξις αυθαίρετος. Δια τον λόγον τούτον είχε γνωσθή από διημέρου ότι οι συντηρητικοί έργάται δεν θα επέτρεπον εις τον κ. Ευαγγελόπουλον να ομιλήση, παρά μόνον εν ιδιαιτέρα κομμουνιστικη συγκεντρώσει. Επί τη προόψει δε σκηνών η αστυνομία είχε λάβει εξαιρετικά μέτρα».
Οι ομιλίες από την ταράτσα και τα συνθήματα
Όπως μας πληροφορεί ο «Νεολόγος» των Πατρών, οι ομιλίες στη συγκέντρωση του Εργατικού Κέντρου για την Πρωτομαγιά, έγιναν από την ταράτσα του καφενείου του Βουρνά και κάτω βρίσκονταν οι εργάτες. «Περί την 10 1)2 π.μ. η διοίκησις του Εργατικού Κέντρου ανήλθεν επι της υπερθεν του καφφενείου ταράτσας, ίνα ο ορισθείς ρήτωρ ομιλήση, κάτωθι δε συγκεντρώθηκαν οι εργάται. Μετ’ ολίγον εν μέσω χειροκροτημάτων, έλαβε τον λόγον ο πρόεδρος του ενταύθα τμήματος σιδηροδρομικών κ. Σκλήρης, όστις ανέλυσε τον σκοπόν του εορτασμού της εργατικής πρωτομαγιάς. Ενώ είχε περαιώσει την αγόρευσιν του και συνέστησεν εις τους εργάτας να ζητωκραυγάσουν υπέρ της Γενικής Συνομοσπονδίας των, οι συγκεκριμένοι κομμουνισταί ήρχισαν φωνάζοντες:
– Ζήτω και το κομμουνιστικόν κόμμα!
Τας ζητωκραυγάς ταύτας των κομμουνιστών, επηκολούθησαν έτεραι των συντηρητικών εργατών υπέρ της Γενικής Συνομοσπονδίας. Εδημιουργήθει προς στιγμήν πανδαιμόνιον, εν μέσω του οποίου πλείσται των κομμουνιστών εφώναζον «Κάτω οι σοσιαλπροδόται», υπονοούντας τους συντηρικούς εργάτας. Αποκατασταθείσης σχετικής ησυχίας, έλαβε τον λόγον ο κ. Λαμπρόπουλος […]. Ο λόγος του κ. Λαμπρόπουλου διεκόπτετο υπό φωνών των κομμουνιστών, ζητωκραυγαζόντων υπέρ του κομμουνισμού και αποδοκιμαζόντων τους πολέμου, την Οικουμενικήν Κυβέρνησιν (σ. κυβέρνηση Αλέξανδρου Ζαΐμη, Δεκέμβριος 1926 – Αύγουστος 1927), τον φασισμόν και την Β’ Διεθνή, τας αποφάσεις της οποίας, ως γνωστόν, ασπάζονται οι συντηρητικοί εργάται».
Ήρθαν στα χέρια
Το τεταμένο κλίμα μεταξύ των δύο ομάδων των εργατών κορυφώθηκε, όταν οι κομμουνιστές ζήτησαν να μιλήσει και εκπρόσωπος του κόμματος στη συγκέντρωση, μετά την ολοκλήρωση της ομιλίας του εκπροσώπου του Εργατικού Κέντρου, με αποτέλεσμα οι εργάτες να έρθουν στα χέρια. Ιδού πως περιγράφει τα όσα συνέβησαν ο «Νεολόγος» των Πατρών: «…ο κ. Λαμπρόπουλος συνέστησε εις τους συγκεντρωθέντας “την έγκριση του κατωτέρου ψηφίσματος”. Μόλις επρόφερε τας λέξεις ταύτας οι κομμουνισταί ήρχισαν φωνάζοντες, ότι πρέπει να ομιλήση και ο υπό του κομμουνιστικού κόμματος ορισθείς κ. Ευαγγελόπουλος, ενώ οι συντηρητικοί αποδοκιμάζοντες τούτους συνίστων την ανάγνωσιν του ψηφίσματος. Εκ των εκατέρωθεν φωνών εδημιουργήθη πανδαιμόνιον ένεκα του οποίου καθίστατο αδύνατος η ανάγνωσις του ψηφίσματος. Οι ζωηρότεροι των κομμουνιστών τότε εξετράπησαν εις ύβρεις εναντίον των συντηρητικών εργατών. Τούτο έδωκεν αφορμήν ώστε πλείστοι των συντηρητικών και κομμουνιστών να έλθουν εις χείρας, ενώ ομάς κομμουνιστών είχε περικυκλώσει τον κ. Ευαγγελόπουλον και εζήτει επιμόνως παρ’ αυτού να ομιλήση. Τα πράγματα πλέον είχον φθάσει εις τα άκρα, η αστυνομία δε ηναγκάσθη να επέμβη ίνα διαχωρίση τους συμπλεκόμενους. Το πανδαιμόνιον εκ των φωνών εξηκολούθαι, και η συμπλοκή επεξετείνετο, παρ’ όλας τας προσπάθειας της αστυνομίας. Μερικοί των κομμουνιστών αποσπασθέντες τότε της ομάδος των, επεχείρησαν να ανέλθουν την κλίμακα του καφφενείου, την άγουσαν προς την ταράτσαν, ίνα επιβάλουν δια της βίας ως ρήτορα τον κ. Ευαγγελόπουλον. Η φρουρούσα την είσοδον αστυνομική δύναμις αντέστη εις τας προσπαθείας ταύτας των κομμουνιστών, μην επιτρέψασα εις αυτούς την άνοδον. Ο συγκεντρωμένος εις την πλατείαν του καφφενείου κόσμος, μεταξύ του οποίου και πολλαί κυρίαι, κατελήφθησαν υπό πανικού, έφυγον δε εκείθεν, καθόσον εφαίνετο ότι μοιραίως τα πράγματα θα εξελλίσσοντο εις αιματηράς σκηνάς».
Η παρέμβαση της Αστυνομίας
Όπως έχουμε γράψει, η παρουσία της Αστυνομίας κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης ήταν ισχυρή και με τα πολλά αποφάσισε να… πάρει την κατάσταση στα χέρια της. Όπως περιγράφει ο «Νεολόγος» των Πατρών: «Μετά από πολλάς προσπαθείας η αστυνομική δύναμις κατώρθωσε να αποκαταστήση την τάξιν, ο διοικητής δε του τμήματος ασφαλείας κ. Ματσούκης ανελθών εις την ταράτσαν συνέστησεν εις τους συγκεντρωθέντας να αφίσουν να αναγνωσθή το ψήφισμα. Φωναί και ύβρεις των κομμουνιστών κατά των συντηρητικών διεδέχθησαν την σύστασιν του κ. Ματσούκη. Εν μέσω του πανδαιμονίου ο κ. Λαμπρόπουλος ανέγνωσε το ψήφισμα, όπερ και ενεκρίθη δια βοής εκ μέρους των συντηρητικών εργατών.
Μετά την έγκρισιν του ψηφίσματος οι συντηρητικοί εργάται αποδοκιμάζοντες τους κομμουνιστάς, απεχώρησαν έχοντες εν μέρω τον γεν. γραμματέα του Εργατικού Κέντρου κ. Αδάμ, παρέμειναν δε οι κομμουνισταί, οίτινες και εξηκολούθησαν θορυβούντες, διαλυθέντες μετά ταύτα υπό της αστυνομίας».
Και κάπως έτσι τιμήθηκε η Εργατική Πρωτομαγιά στην Πάτρα του 1927….
*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Νεολόγος” των Πατρών
