Κουκάκι-Δουργούτι-Ασύρματος του 1960.
Προ ημερών βρέθηκα στην Αθήνα και ο δρόμος με έφερε στην παλιά μου γειτονιά το Κουκάκι, πέρασα και από το Δημοτικό Σχολείο που τώρα έχει γίνει πολυκατοικία. Πόσες μνήμες έρχονται ξανά και με αγκαλιάζουν από τα παιδικά μου χρόνια που τα μοίρασα μεταξύ Πάτρας και Αθήνας.
Τον Γενάρη του 1964, γράφτηκα στην μέση της Τετάρτης τάξης του 71ου Δημοτικού Σχολείου που ήταν στην κεντρική οδό Βεΐκου 70-72 του Κουκακίου. Είχε μια μεγάλη αυλή, δίπλα του και απέναντι – στην σειρά – πολυκατοικίες υπό ανέγερση γεμάτες σκαλωσιές. Παρέα είχαμε μόνιμα τον θόρυβο από τα κομπρεσέρ που έσκαβαν τους δρόμους και τα πεζοδρόμια όπως και από τις χαρμανιέρες, που μας συντρόφευαν την ώρα της προσευχής σαν μουσική υπόκρουση όταν ψέλναμε το «Συ που κόσμους κυβερνάς και ζωή παντού σκορπάς…» αλλά και από τα ανοιχτά παράθυρα την ώρα του μαθήματος, με αποτέλεσμα να αποτελούν μέρος της καθημερινότητάς μας.
Είχα συμμαθητές από παλιές οικογένειες του Κουκακίου αλλά και πολλούς που είχαν έλθει από χωριά μαζί με τις οικογένειές τους. Στην τάξη είχαμε και δύο Αρμενάκια, που καθόντουσαν μονίμως στο τελευταίο θρανίο και είχαν δύο ίδιες και μεγάλες μύτες. Απέναντι από την ανισόπεδη πρόσβαση της Καλλιρόης προς την Λεωφόρο Συγγρού που ήδη ήταν σε κυκλοφορία, εκεί που βρίσκεται σήμερα το «Ιντερκοντινένταλ», ήταν η προσφυγική συνοικία των Αρμεναίων η Δουργούτι. Κατά μήκος της Λεωφ. Συγγρού είχαν εγκατασταθεί διάφοροι προσφυγικοί συνοικισμοί, όπως αυτός στον Νέο Κόσμο, του Αναλάτου, στην Νέα Σμύρνη και στην Καλλιθέα. Όταν ξεθάρρεψα και άρχισα να ανακαλύπτω με την παρέα μου και άλλες γειτονιές, περνάγαμε τον Ιλισό από την νέα ανισόπεδη διάβαση, δίπλα από το σινεμά «Ακτίς» και
βρισκόμαστε στην Συγγρού – που τότε είχε λιγοστά αυτοκίνητα – με προορισμό τα Αρμένικα για παιχνίδι, με τους φίλους που έμεναν εκεί.
Την περίοδο αυτή, η Συγγρού, γνώριζε μεγάλες δόξες, σχεδόν όλες οι Ελληνικές ταινίες είχαν γυρίσματα με αυτοκίνητα και ηθοποιούς που έκαναν βόλτες. Και το σχολείο μας (το Δημοτικό και το Γυμνάσιο) συχνά δεχόταν αιτήσεις από τις παραγωγές, για να στέλνει παιδιά που να στέκονται η να περπατάνε δήθεν αδιάφορα, στα πεζοδρόμια της λεωφόρου για μπούγιο. Σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις είχα συμμετάσχει κι εγώ, όπως και κατά την διάρκεια της επίσκεψης του Αντιπροέδρου των ΗΠΑ Σπύρου Άγκνιου το 1971, όπου είχαμε στηθεί κατά μήκος της Συγγρού, ανεμίζοντας Αμερικάνικες σημαίες.
Το Δουργούτι ήταν ένας οικισμός με παραπήγματα, χωμάτινα σπίτια και στενά λασπωμένα δρομάκια μέσα στην καρδιά της Αθήνας Σε αυτή την παραγκούπολη (σαν φυσικό σκηνικό) είχε γυρίσει ο Νίκος Κούνδουρος, το 1954, την πρώτη του ταινία «Μαγική Πόλις». Ο σκηνοθέτης επηρεασμένος από τον νεορεαλισμό που κυριαρχούσε τότε στο Ευρωπαϊκό σινεμά, είχε την έμπνευση να γυρίσει την ταινία του στο φυσικό σκηνικό της παραγκούπολης, σε μια άλλη Αθήνα που ήταν δίπλα μας και αργά αλλά σταθερά έσβηνε.
Εμείς παίζαμε ανάμεσα σε μικρά παιδάκια που με λασπωμένα γυμνά πόδια τρέχανε στα στενά, σε απλωμένες μπουγάδες και μπουγαδόνερα, λαμαρίνες και πλίθες. Ο δρόμος δεν ήταν μεγαλύτερος από δύο μέτρα και όταν νύχτωνε, από ένα παράθυρο έβγαινε ένας παλιός φωνόγραφος και η φωνή του Μπιθικώτση χάιδευε και γλύκαινε τα βάσανα…. ταξίδευε ανάμεσα στους χωμάτινους και λασπωμένους δρόμους, αγκάλιαζε γλάστρες με βασιλικούς, παράθυρα με κεντημένα κουρτινάκια και πόρτες με κουρελούδες.
«Μικρά κι ανήλιαγα στενά και σπίτια χαμηλά μου
βρέχει στη φτωχογειτονιά βρέχει και στην καρδιά μου…»
Ήταν το τραγούδι-ύμνος σε μουσική του Θεοδωράκη και σε στίχους Τάσου Λειβαδίτη και Κώστα Κοτζιά που γράψανε για την ταινία «Συνοικία το όνειρο» που προβλήθηκε μετά από πολλές περιπέτειες και πετσοκομένη από την λογοκρισία. Η ταινία αυτή γυρίστηκε σε μια άλλη παραγκούπολη, που ήταν κι αυτή κοντά στην γειτονιά μας. Στην ταινία διασώζεται μια ολόκληρη συνοικία, ο Ασύρματος και δείχνει πως ζούσαν στις φτωχές συνοικίες της Αθήνας το 1960. Στην ταινία αυτή πρωτακούγεται η θρυλική μουσική που θα χρησιμοποιηθεί τρία χρόνια μετά για τον
«Ζορμπά» και αυτός είναι ο λόγος που ο Θεοδωράκης δεν μπορούσε να είναι υποψήφιος για Όσκαρ μουσικής με το θέμα του «Ζορμπά».
Η περιοχή του Ασυρμάτου ήταν ανάμεσα στα Πετράλωνα και στον λόφο Φιλοπάππου. Είχαμε αρκετούς συμμαθητές από τα Πετράλωνα και συχνά κατεβαίναμε από τα βράχια του λόφου και βρισκόμασταν στο πραγματικό σκηνικό της ταινίας που ήταν η συνοικία αυτή προσφύγων κυρίως από την Αττάλεια της Τουρκίας. Στενά δρομάκια, νερά, λάσπες, τοίχοι από τσίγκους και τάβλες και περίεργοι κάτοικοι που η φτώχεια και η ταλαιπωρία τους υποχρέωνε να μας κοιτάζουν με βλέμμα απόμακρο και ίσως εχθρικό…
Το 1922 μετά την μεγάλη καταστροφή της Μικράς Ασίας οδηγήθηκαν στα Πετράλωνα περίπου 3.000 Ατταλειώτες, κάτοικοι της πόλης Αττάλειας του νότου της Μικράς Ασίας. Περίπου 800 οικογένειες εγκαταστάθηκαν σε ένα παλιό λατομείο στου Φιλοπάππου, κοντά στην Ναυτική Σχολή Πολέμου (Σχολή Ασυρμάτου). Το 1953-1954 χτίστηκαν τα πρώτα πέτρινα σπίτια.
Και στην συνέχεια το 1967 έγινε μια μεγάλη προσφυγική πολυκατοικία που είναι ακόμη στον περιφερειακό του Φιλοπάππου) γιατί η συνοικία «πρόσβαλλε», όπως ειπώθηκε, την εικόνα της χώρας.
Αργότερα στο Γυμνάσιο, είχαμε συμμαθητές από την συνοικία αυτή και επειδή ήταν σκληραγωγημένοι και τσαμπουκάδες, τους είχαμε για προστάτες όταν παίζαμε αγώνες μπάσκετ, εντός έδρας στην Τρίτη κατηγορία Αθηνών. Τα παιχνίδια αυτά ήταν “vivere pericolosamente”για παίκτες και διαιτητές, καθώς κανένα δεν τελείωνε ομαλά και έτσι η προστασία μας ήταν ευπρόσδεκτη και απαραίτητη.
Δίπλα από το Δουργούτι επί της Συγγρού, ήταν ένα οικόπεδο με πλήθος παρατημένα – παροπλισμένα Γερμανικά στρατιωτικά οχήματα και άρματα μάχης που αποτελούσαν βασικό μας προορισμό για παιχνίδι με τίτλο «πόλεμος». Το 1982, στην θέση της συνοικίας, σκάφτηκε μια μεγάλη και βαθειά γούβα με εγκατεστημένους γερανούς και η απόλυτη φτώχεια της παλιάς παραγκούπολης, αντικαταστάθηκε με την χλιδή και την πολυτέλεια του υπέροχου ξενοδοχείου «Athenaum Intercontinental».
