Επιμέλεια: Φάνης Βγενόπουλος
Τούτες τις ημέρες συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη μεγαλύτερη καταστροφή που γνώρισε το νεοελληνικό κράτος, την Μικρασιατική καταστροφή, αποτέλεσμα της μικρασιατικής εκστρατείας στο όνομα της Μεγάλης Ιδέας, αλλά και του εθνικού διχασμού. Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος (1918 – 1922) είχε ως αποτέλεσμα 25.000 νεκρούς και τραυματίες στρατιώτες από ελληνικής πλευράς, ενώ πάνω από 1.500.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν της εστίες των προγόνων της – μετά από 3.000 χρόνια συνεχούς παρουσίας στην περιοχή – και να έρθουν σαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω της πάνω από 600.000 νεκρούς.
Οι ανταποκριτές του διεθνούς Τύπου
Ο «Νεολόγος» των Πατρών καλύπτει τα γεγονότα της καταστροφής της Σμύρνης από τα τουρκικά στρατεύματα, κυρίως από της ανταποκρίσεις που δημοσιεύονται, τόσο στον αθηναϊκό, όσο και στον διεθνή Τύπο.Της 9 Σεπτεμβρίου του 1922, η εφημερίδα κυκλοφορεί με θέμα στην πρώτη της σελίδα «Η εν Σμύρνη καταστροφή – Αι πρώται ειδήσεις», όπου φιλοξενεί της μαρτυρίες Άγγλων και Αμερικανών ανταποκριτών εφημερίδων οι οποίοι ήσαν μάρτυρες των φρικιαστικών γεγονότων της Σμύρνης.«Τα τρία πέμπτα μετεβλήθησαν εις τέφραν και πλέον των 300.000 προσώπων είνε ήδη άστεγα. Ολόκληρος η Ελληνική, η Αρμενική και η ξένη συνοικία κατεστράφησαν. Αι υλικαί ζημίαι ανέρχονται εις 4 5 δισεκατομμύρια φράγκων. Είνε αδύνατον να υπολογισθούν αι απώλειαι εις ανθρωπίνας υπάρξεις», γράφει σε τηλεγράφημά του ο ανταποκριτής του «Βήματος Σικάγου», ο οποίος είχε βρει καταφύγιο από την Σμύρνη στην Αθήνα. Το τηλεγράφημα έχει ημερομηνία 2-15 Σεπτεμβρίου και το δημοσιεύει ο «Νεολόγος» των Πατρών, στο φύλλο της 9ης Σεπτεμβρίου (σημ. με το παλαιό ημερολόγιο).Σύμφωνα με την ίδια ανταπόκριση του Αμερικάνου δημοσιογράφου: «Όλα τα συμμαχικά σκάφη εν τω λιμένι της Σμύρνης εχρησιμοποιήθησαν δια την μεταφορά των προσφύγων, πολλοί εκ των οποίων φέρουν σοβαρά τραύματα», ενώ της σημειώνει η εφημερίδα «Αι οδοί της πόλεως ενεφανίσθησαν εις τα όμματα του ανταποκριτού πλήρη πτωμάτων». Στο ίδιο φύλλο του «Νεολόγου» των Πατρών δημοσιεύεται και η ανταπόκριση του δημοσιογράφου του πρακτορείου Ρόιτερς, ο οποίος έχει καταφύγει στην Μάλτα. Της γράφει η εφημερίδα «όταν άφηκε την Σμύρνην, οι Τούρκοι είχον παραδοθεί εις σφοδροτάτας αντεκδικήσεις κατά της Ευρωπαϊκής συνοικίας, η οποία εν μέρει είχει γίνει παρανάλωμα φλογών. Χιλιάδες επί χιλιάδων, πτώματα κατέκειντο εις τας οδούς της πόλεως και των πέριξ χωρίων. Εις δύο εξ αυτών 7- 8 χιλιόμετρα μακράν της Σμύρνης κατεστράφησαν όλαι αι οικίαι υπό του παμφάγου πυρός».
Οι πρώτοι πρόσφυγες στην Πάτρα
Ένα πλήθος εξαθλιωμένων προσφύγων από την Μικρά Ασία αποβιβάζεται διαρκώς στο λιμάνι της πόλης. Είναι άνθρωποι κυνηγημένοι και απελπισμένοι καθώς έφυγαν άρον – άρον από την γη τους χωρίς να πάρουν μαζί τους τίποτα.Το Μάιο του 1923, σύμφωνα με έκθεση του Νομάρχη, σε ολόκληρο το Νομό Αχαϊοήλιδας βρίσκονται περίπου 20.000 πρόσφυγες.Στο φύλλο της Κυριακής 11 Σεπτεμβρίου 1922 ο «Νεολόγος» των Πατρών φιλοξενεί ρεπορτάζ με θέμα την παρουσία προσφυγικής οικογένειας από τη Σμύρνη, στους δρόμους της Πάτρας με τίτλο «Από την τραγωδίαν». Όπως γράφει ο συντάκτης: «Μια προσφυγική οικογένεια, αποτελουμένη εκ τους πατρός, της μητρός και οκτώ αγνών και αθώων υπάρξεων, θύμα και αυτή της τελευταίας Κεμαλικής θηριδωδίας, έκαμε προχθές την θλιβεράν εμφάνισιν της εις τας οδούς των Πατρών. Η δυστυχής μήτηρ, κατώχρος, με δάκρυα εις τους οφθαλμούς και τεταραγμένην την φωνήν, απήντα εις τας σχετικάς ερωτήσεις περιέργων πολιτών περί της τραγικής αυτών περιπετείας.- Μέχρι της ενάρξεως της πυρκαϊάς είπε, είμαθα εις την προκυμαίαν, αναμένοντες ατμόπλοιον. Εκατόν περίπου βήματα μακράν ημών, οι Τούρκοι έσφαζον τους χριστιανούς. Και όσον παρήρχετο η ώρα, τόσον επλησιάζομεν να υποστώμεν και ημείς την αυτήν τύχην. Αν οι Τούρκοι μας επλησιάζον, είχον σκοπόν να αντιστώ όπως με φονεύσουν και να μη ιδώ αυτάς τας ψυχάς, (δείκνουσα τα τέκνα της) σφαζόμενα υπό των Τούρκων.
– Και πως εσωθήκατε, ηρώτησε εις των περιεστώτων.
– Εις Αρμένιος, απήντησε, γενναίο παλληκάρι, κατώρθωσε να προσεγγίση εις την προκυμαίαν μιαν μεγάλην μαούναν εις την οποίαν εμπήκαμε πολλοί, Έλληνες και Αρμένιοι. Την μαούναν αυτήν προσηγγίσαμεν πλησίον ενός Αγγλικού φορτηγού, ο πλοίαρχος του οποίου ιδών την κατάστασίν μας, επέστρεψε την επιβίβασιν επ’ αυτού.
– Και πως ήλθατε εις τας Πάτρας;
– Όταν εφθάσαμεν εις τον Πειραιά, εις κύριος από τας Αθήνας, μας παρέλαβε και μας ωδήγησε εις το σπίτι του, όπου εμείναμε τρεις ημέρας. Μας έστειλε δε εδώ με μίαν επιστολήν απευθυνομένην εις ένα κύριον των Πατρών, όστις θα αναλάβη την προστασίαν μας. […]
Και η δυστυχής μήτηρ με τα αθώα τέκνα της, απεμακρύνθη προς ανεύρεσιν του κυρίου, όστις θ’ αναλάβη την προστασίαν αυτών. Το παράδειγμα του αγνώστου αυτού κυρίου, ελπίζομεν ότι θα μιμηθούν και πολλοί εύποροι συμπολίται μας, κατά την εις την πόλιν μας άφιξιν προσφυγικών οικογενειών».
Ο έρανος του «Νεολόγου»
Στις 9 Σεπτεμβρίου 1922 ο «Νεολόγος» των Πατρών ξεκινά έρανο υπέρ των προσφύγων, οι οποίοι έφταναν κατά κύματα στην πόλη και σε άθλια κατάσταση. Όπως γράφει η εφημερίδα για την πρωτοβουλία που ανέλαβε: «Υπεικόντες εις καθήκον αυτονόητον αλλά και συστάσεις διαφόρων πολιτών, ανοίγομεν και ημείς κατάλογον εράνων υπέρ των εκ Μικράς Ασίας προσφύγων, των διαφυγόντων ως εκ θαύματος την Κεμαλικήν θηριωδίαν. Εάν οι συμπολίται ημών θεωρούσιν επαρκή την πρωτοβουλίαν της εφημερίδος ταύτης, δια σκοπόν του οποίου η ιερότης ουδένα διαφεύγει, ας σπεύσωσι να διαθέσωσιν εκ του βαλαντίου των ο,τι έκαστος προαιρείται. Ως απαρχή του εράνου έστω η προσφορά του «Νεολόγων Πατρών καταθένοντος δραχμάς 250».Τις επόμενες ημέρες στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας, δημοσιεύονται οι προσφορές των Πατρινών στο έρανο για τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας.
*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Νεολόγος” των Πατρών
