ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΦΑΝΗΣ ΒΓΕΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο ελληνικός στρατός μετά το Κίνημα στο Γουδί το 1909, απέκτησε μεγάλη εμπιστοσύνη στις δυνατότητές του και άρχισε να αμφισβητεί συστηματικά την πολιτική εξουσία. Αυτπο συνέβη και μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, καθώς τον Σεπτέμβριο εκδηλώθηκε το στρατιωτικό κίνημα στη Χίο και τη Λέσβο, όπου είχε καταφύγει το κύριο τμήμα του ηττημένου ελληνικού στρατού της Μικράς Ασίας. Επικεφαλής του Κινήματος ήταν οι Νικ. Πλαστήρας, Στυλ. Γονατάς και Δημ. Φωκάς. Οι κινηματίες αποβιβάστηκαν στο Λαύριο και απαίτησαν την εκθρόνιση του Κωνσταντίνου, την παραίτηση της κυβέρνησης και τη διάλυση της Βουλής. Ο βασιλιάς παραιτήθηκε υπέρ του διαδόχου Γεωργίου Β’, όπως και η κυβέρνηση. Το Κίνημα επεκράτησε άνετα, καθώς μετά την ήττα ο λαός ήταν απογοητευμένος και οργισμένος, αναζητώντας την απόδοση ευθυνών στους πρωταίτιους της Μικρασιατικής καταστροφής και κάθαρση.
Στυλιανός Γονατάς
Ο Στυλιανός Γονατάς γεννήθηκε στις 15 Αυγούστου 1876 στην Πάτρα. Η οικογένειά του καταγόταν από τις Κυδωνιές (Αϊβαλί) της Μικράς Ασίας και εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του ‘21. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές στην Πάτρα, εισήχθη στη Σχολή Ευελπίδων. Η εξέλιξή του στο στράτευμα ήταν γρήγορη. Μετά από διαδοχικές προαγωγές και συνεχή υπηρεσία σε μονάδες και επιτελικά γραφεία, έγινε συνταγματάρχης στις 13 Δεκεμβρίου 1917. Στη Μικρασιατική Εκστρατεία συμμετείχε από την αρχή έως το τέλος σε επιτελικές και διοικητικές θέσεις. Πρωταγωνίστησε στο Κίνημα του 1922 και μάλιστα διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδας «επαναστατικώ δικαίω» από τις 14 Νοεμβρίου 1922 έως τις 11 Ιανουαρίου 1924 και στη συνέχεια ασχολήθηκε με την πολιτική. Πέθανε στις 29 Μαρτίου 1966, σε ηλικία 89 ετών.
Τα αιτήματα
Στις 14 Σεπτεμβρίου 1922 ο «Νεολόγος» των Πατρών αφιερώνει όλη την πρώτη σελίδα της εφημερίδας στο στρατιωτικό κίνημα. «Έκρηξις σοβαρού στρατιωτικού κινήματος εις Μιτυλήνην, Χίον και Θεσσαλονίκην – Συμμετέχουν αυτού τμήματα στρατού και στόλου», είναι ο κεντρικός τίτλος της εφημερίδας, η οποία συμπληρώνει πως: «Ερρίφθησαν από αεροπλάνου προκηρύξεις εις Αθήνας, Λάρισσαν και Θεσσαλονίκην – Αρχηγός του Κινήμαοτς ο Συνταγματάρχης κ. Γονατάς – Ο Βασιλεύς επιθυμεί να μεταβή εις Θράκην».
Στο ίδιο ρεπορτάζ η εφημερίδα δημοσιεύει το σύνολο της προκήρυξης των στρατιωτικών, η οποία υπογράφεται από τον Στυλιανό Γονατά, συμπεριλαμβανομένων των αιτημάτων τους τα οποία έχουν ως εξής:
«1) Παραίτησεις του Βασιλέως χάριν της Πατρίδος υπέρ του Διαδόχου.
2) Άμεσος διάλυσις της Εθνοσυνελεύσεως.
3) Σχηματισμός Κυβερνήσεως αχρόου και εμπνεούσης την εμπιστοσύνην εις την Αντάντ, δια την τάχιστην και εμπνεούσης την εμπιστοσύνην εις την Αντάντ, δια την τάχιστην και αμερόληπτον ενέργειαν εκλογών Εθνοσυνελεύσεως και διαχείρισιν των εξτερικών ζητημάτων, μέχρις ους ο λαός αποφασίση τελικώς περί της τύχης του.
4) Άμεσος ενίσχυσις του Θρακικού μετώπου».
Ο αρχηγός του Κινήματος
Στη δεύτερη σελίδα της ίδιας έκδοσης, ο «Νεολόγος» των Πατρών δίνει πληροφορίες για τον Στυλιανό Γονατά, με τα εξής: «Ο αρχηγός του κινήματγος, συνταγματάρχης κ. Στυλ. Γονατάς, εξ ονόματος στρατού και στόλου Μιτυλήνης και Χίου απευθύνας την εν άλλη στήλη δημοσιευομένην προκήρυξιν, είνε υιός του άλλοτε Εφέτου, Νομάρχου και μετέπειτα γραμματέως της Δημαρχίας Πατρών Επαμ. Γονατά, όστις είχε νυμφευθή κόρην εκ Πατρών, αδελφήν, αν δεν απατώμεθα, του αλησμόνητου ιατρού Χρ. Κρητικού. Θα ενθυμούνται δ’ ίσως ουκ ολίγοι, ότι ο Επαμ. Γονατάς απηλλάγη των καθηκόντων της Δημοτικής Γραμματείας, επί της πρώτης δημαρχείας Δ. Βότση συνεπεία άρθρων αυτού δημοσιευθέντων εις την εν Πάτραις εκδιδομένην τότε εβδομαδιαίαν εφημερίδα «Νέος Αιών» τα οποία εθεωρήθησαν αντιδυναστικά» και ο συντάκτης του «Νεολόγου» των Πατρών συνεχίζει για τον Στυλιανό Γονατά με τα εξής: «Ο Στυλ. Γονατάς δράσας εις το στρατιωτικόν στάδιον δια της ευψυχίας και της μορφώσεώς του, διεδραμάτισε σπουδαίον ρόλον κατά την τελευταίαν εν Μικρά Ασία ολεθρίαν υποχώρησιν, διασώσας δια της ψυχραιμίας και της ικανότητός του το Α’ Σώμα Στρατού, η Ημερησία δε Διαταγή του προς τους συμπολεμιστάς Αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς και Στρατιώτας, την οποίαν εξέδωκεν ευθύς ως συνετελέσθη εξ Ερυθραίας αποχώρησις, αποτελεί έγγραφον ιστορικόν, το τελευταιόν επίσημον Ελληνικόν έγγραφον των εν Μικρά Ασία αγώνων».
Λαϊκή υποστήριξη
Η στρατιωτική παρέμβαση στα πολιτικά πράγματα της χώρας, έτυχε θερμής λαϊκής υποστήριξης, δεδομένου ότι οι Έλληνες μετά την εθνική συμφορά ήθελαν να υπάρξει απόδοση ευθυνών. Στο πλαίσιο αυτό, ανά τη χώρα διοργανώνονται σε πολλές πόλεις της Ελλάδας συλλαλητήρια υπέρ της επανάστασης.
Στην Πάτρα, το πρώτο συλλαλητήριο διεξάγεται την Πέμπτη 15 Σεπτεμβρίου 1922 και την επομένη ημέρα ο «Νεολόγος» έχει τίτλο «Αι Πάτραι υπέρ του κινήματος» και μεταξύ άλλων αναφέρει τα εξής: «Και ο λαός των Πατρών έσπευσε χθες δια το πανδήμου συλαλλητηρίου να ταχθή παρά το πλευρόν των αρχηγών του Επαναστατικού Κινήματος… […] Από της 3ης απογευματινής, οι κώδωνες των εκκλησιών ήχουν πανηγυρικώς. Κύματα λαού πάσης τάξεως κατέφθανον εις την πλατείαν Γεωργίου Α’ ήτις είχεν ορισθή ως τόπος της συγκεντρώσεως. Την 4 1)2 μ.μ. ήρχισαν να κλείουν αυθορμήτως τα καταστήματα. Εις τον τόπον της συγκεντρώσεως κατέφθασαν αστυνομικαί δυνάμεις, εξ όλων των αστυνομικών τμημάτων… […]. Ήτο η ώρα 5η μ.μ. και ο χώρος της πλατείας Γεωργίου Α’ είχε πληρωθή κόσμου. Η επιτροπή του συλλαλητηρίου ανέρχεται εις το οίκημα του Δικηγορικού Συλλόγου. Ο Πρόεδρος της Επιτροπής κ. Γ. Βλαχογιάννης, απόστρατος συνταγματάρχης, εξέρχεται εις τον εξώστην, η εμφάνισις δε αυτού προϋκάλεσε χειροκροτήματα και ζητωκραγάς του πλήθους».
Λεζάντα: Η ηγεσία του επαναστατικού κινήματος. Στο κέντρο ο Στυλιανός Γονατάς, δεξιά ο Νικόλαος Πλαστήρας και πίσω ο Γεώργιος Παπανδρέου, σύμβουλος των επαναστατών
*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Νεολόγος
