Επιμέλεια: Φάνης Βγενόπουλος
Ο «Νεολόγος» της εποχής καταγράφει την καθολική συμμετοχή στην κινητοποίηση, αλλά και τον απεργοσπαστικό μηχανισμό που στήνει ο Νομάρχης
Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Πάτρα χάρη στο εμπόριο της σταφίδας, αποτελούσε το κύριο εξαγωγικό λιμάνι της χώρας και ένα αστικό κέντρο που ερχόταν σε επαφή με τις ιδέες που διακινούνταν έντονα στην Ευρώπη. Ανάμεσα σε αυτές τις ιδέες, ήταν αυτές του σοσιαλισμού και του αναρχισμού, οι οποίες βρήκαν πρόσφορο έδαφος στον κοσμοπολιτικό χαρακτήρα της πόλης.
Υπό αυτό το πρίσμα, το γεγονός ότι τα πρώτα εργατικά συνδικάτα στη χώρα ιδρύθηκαν στην πόλη της Πάτρας και της γύρω περιοχής, δεν αποτελεί έκπληξη. Ήδη, στο γύρισμα του αιώνα, στην Πάτρα έχουν δράση συνδικάτα, υποδηματοποιών, εργαζομένων ξυλείας, σταφιδοκιβωτοποιών, καπνεργατών και τσιγαράδων, όπως και ο Σύνδεσμος Των Εν Πάτρα Υπαλλήλων «Η Ένωσις».
Το 1917 ο κόσμος συνταράσσεται από την Οκτωβριανή επανάσταση στην Ρωσία, όπου οι μπολσεβίκοι του Λένιν παίρνουν την εξουσία και ανακηρύσσουν το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στην Ελλάδα, ένα χρόνο μετά από την Οκτωβριανή επανάσταση ιδρύεται η Γενική Συνομοσπονδία Εργατικών Ελλάδας (ΓΣΕΕ) και Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ) − μετέπειτα ΚΚΕ.
Την ίδια χρονιά, το 1918, με πρωτοβουλία επιχειρηματιών της περιοχής της Αχαΐας ιδρύεται ο Σύνδεσμος Βιομηχάνων Πελοποννήσου και ∆υτικής Ελλάδος, με έδρα την πόλη της Πάτρας.
Πανεργατική απεργία
Σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο, στην Πάτρα προκηρύσσεται γενική απεργία στις 20 Μαΐου του 1920, κατά την οποία η πόλη «νεκρώνει». Ιδού πως περιγράφει την απεργιακή κινητοποίηση ο «Νεολόγος» των Πατρών στο φύλλο της 21ης Μαΐου: «Ως προανηγγείλαμεν, εκηρύχθη χθες την πρωίαν η πανεργατική απεργία εις άπασα την πόλιν, ήτις δια πρώτην φορά εδοκίμαζε τας συνεπείας τοιούτου κινήματος πανεργατικού. Μετά την απόφασιν του Πανεργατικού Κέντρου την εσπέραν προχθές, ειδοποιήθησαν χθες την πρωίαν περί την 6ην ώραν άπαντες οι εργάται των συμπραττόντων Σωματείων, ότι δεν ώφειλον να εργασθώσι. Και απέσχον ούτοι πάσης εργασίας».
«Νέκρωσε» η πόλη
Όπως προκύπτει από το ρεπορτάζ του «Νεολόγου» η απεργία είχε πλήρη συμμετοχή και επιτυχία, καθώς κανείς από τους εργάτες δεν πήγε για δουλειά. Όπως περιγράφει ο «Νεολόγος» εκείνης της ημέρας: «Ούτω ουδεμία φόρτωσις εγένετο χθες εις το λιμένα, όστις παρουσίαζεν όψιν νεκρικήν, διότι δεν ειργάσθησαν ουδ’ αυταί οι επιβατικαί λέμβοι. Εις τα φορτηγά ατμόπλοια έπαυσε πάσα κίνησις, ως και εις τα ιστιοφόρα, τινά των οποίων είνε κατάφορτα χαρουπίων και άλλα ξυλείας προς εκφρόρτωσιν. Το Αυστριακό ατμόπλοιον το καταπλεύσαν προχθές την νύκτα δύο μόνον επιβάτας απεβίβασε, διότι δεν είχεν αρχίσει ακόμη η απεργία, ενώ άλλο επιβατικόν Ελληνικόν ατμόπλοιον προερχόμενον από τας νήσους του Ιονίου, προσέγγισαν λίαν πρωίαν ουδένα επιβάτην κατώρθωσεν να αποβιβάση, διότι ουδεμία λέμβος επλησίασεν εις αυτό, διό και ηναγκάσθη να κατευθυνθή εις Πειραιά, όπως αποβιβάση εκεί τους επιβάτες. Εξ άλλου τα Εργοστάσια οινοπνευματοποιίας, τα ξυλουργικά τοιαύτα και εν γένει όλα τα Βιομηχανικά εργοστάσια έπαυσαν εργαζόμενα, ως και τα εργοστάσια συσκευής σταφίδος. Εκτός δε των εργατών, έπαυσαν εργαζόμενα, ως και τα εργοστάσια συσκευής σταφίδος. Εκτός δε των εργατών, έπαυσαν εργαζόμεναι και αι εργάτιδες. Εκ των κάρρων ουδέν εκυκλοφόρησε χθες».
Απεργοσπαστικός μηχανισμός
Η καθολική συμμετοχή των εργατών στην απεργία, κινητοποίησε τον κρατικό μηχανισμό, ο οποίος φρόντισε να οργανώσει, άμεσα, απεργοσπαστικό μηχανισμό. Όπως μας πληροφορεί ο «Νεολόγος»: «Άμα τη εκρήξει της απεργίας, χθες την πρωίαν αι αρχαί ετέθησαν εις κίνησιν. Ο κ. Νομάρχης καλέσας τον κ. Διευθυντήν της αστυνομίας συννενοήθη μετ’ αυτού περί των μέτρων, άτινα έδει να ληφθώσι δια την τάξιν. Ο κ. Νομάρχης ανήγγειλεν εις το Υπουργείον τα της πανεργατικής απεργίας και εζήτησεν, όπως αποσταλώσιν, εκείθεν θεραμασταί ηλεκτρολόγος, δια να απασχοληθώσιν εις το Εργοστάσιον ηλεκτροφωτισμού δια τον φωτισμόν της πόλεως, καθόσον μεταξύ των απεργών είνε και οι ηλεκτροχνίται. Κατόπιν της απεργάις και των λεμβούχων, ο κ. Νομάρχης συνεννοήθη χθες την 10 π.μ. μετά του κ. Λιμενάρχου και ωργάνωσαν υπηρεσίαν διά λέμβων, αίτινες επετάχθησαν εν τω λιμένι, ως και δι’ εκείνων του Λιμεναρχείου, δια την επιβίβασιν και αποβίβασιν των επιβατών των ατμοπλοίων υπό βοηθών των λεμβούχων. Όσον αφορά τας εκφορτώσεις και φορτώσεις, ευρέθησαν ελεύθεροι εργάτει οίτινες θα διατεθούν σήμερον δια την εκφόρτωσιν του σιτοφορτίου, ελπίζεται δε ότι θα επιτευχθή εν μέρει και η φόρτωσις του Αμερικανικού το οποίον θα παραλάβη σταφίδα. Ως προς τον ηλεκτροφωνισμόν, εάν δεν επιτευχθή η εξ Αθηνών σήμερον αποστολή ενός ηλεκτρολόγου και δύο θερμαστών, ους εζήτησεν ο κ. Νομάρχης θα διατεθούν τοιούτοι στρατιώται υπό τους Σώματος Στρατού.
Οι συστάσεις του κ. Νομάρχου
Όπως προκύπτει από το ρεπορτάζ της εποχής, ο ρόλος του νομάρχη, ως εκπροσώπου της κεντρικής εξουσίας στην περιοχή είναι ιδιαίτερα νευραλγικός, με στόχο την «διατήρηση της τάξης», δηλαδή να μην υπάρξουν επεισόδια ανάμεσα στους απεργούς και τους απεργοσπάστες, που ο ίδιος έχει οργανώσει και οποίοι πρόκειται να εργαστούν και την επομένη ημέρα, μιας και η απεργία είναι 48ωρη. Στο πλαίσιο αυτό ο νομάρχης καλεί τους εκπροσώπους του Εργατικού Κέντρου της Πάτρας, για συστάσεις. Όπως γράφει ο «Νεολόγος» της 21ης Μαΐου: «Ο κ. Νομάρχης κατέστησεν υπεύθυνον την Επιτροπήν του Κέντρου δια πάσαν τυχόν διατάραξιν της κοινής τάξεως, και δια παν επεισόδιον όπερ τυχόν ήθελε δημιουργηθή μεταξύ εργατών των Συνδέσμων και ελευθέρων τοιούτων. Η Επιτροπή διεβεβαίωσε τον κ. Νομάρχην, ότι ουδείς φόβος διαταράξεως της τάξεως υπάρχει καθόσον οι εργάται είνε νομοταγείς και φίλοι της τάξεως και της ησυχίας».
