ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ
ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΚΟΥΣΤΑ
Λοιπόν με τις περιπλανήσεις μου στην νεανική μου Πάτρα, κατάφερα να κάνω πολλούς νέους φίλους που είτε έχουν αναμνήσεις που τις επαναφέρω με τα κείμενα μου είτε είναι νέοι και θέλουν να μαθαίνουν πως ήταν η όμορφη Πάτρα μας και πως ήταν η καθημερινότητα στην δεκαετία του 1960.
Βόλτα στην τότε αγορά
Και θα κάνετε μαζί μου και σήμερα μία βόλτα στην αγορά που ήταν γεμάτη μαγαζάκια και εργαστήρια που τώρα πλέον δεν υπάρχουν καθώς «η πρόοδος» και τα πολυκαταστήματα τα εξαφάνισαν.
Αρχικά να θυμίσω πως τότε ήταν καινοτομία η χρήση του υγραερίου για το μαγείρεμα και οι διαφημίσεις στις εφημερίδες προέτρεπαν τους καταναλωτές να βγάλουν από τα σπίτια τις γκαζιέρες και «να βάλουν πολιτισμό και υγεία στο σπίτι τους». Και τα βάλαμε κι εμείς, με την αγορά ενός πετρογκάζ από το κατάστημα του Μανούσου, στη γωνία Αγίου Ανδρέου και Γούναρη. Με αυτόν τον τρόπο, γλιτώσαμε από το φωτιστικό πετρέλαιο, αλλά βάλαμε στο σπίτι μας την μπουκάλα υγραερίου, που έπρεπε να την προσέχουμε μην τυχόν και κάνει διαρροή και πάθουμε ασφυξία. Γι’ αυτό, κάθε βράδυ, πριν πέσουμε για ύπνο, πηγαίναμε κοντά στο λάστιχο και μυρίζαμε. Όμως είχαμε και την γκαζιέρα, δια παν ενδεχόμενο. Όταν η τρόμπα της βούλωνε, την πηγαίναμε τον Σταθόπουλου (πατέρα της Μέμας Σταθοπούλου) που ήταν στην Καραϊσκάκη, ανάμεσα στο τομαράδικο του Ζυγομαλά και στο κτίριο της εφημερίδας ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ, απέναντι από το καρβουνιάρικο του Τζακώστα. Τομάρια σωρό ποστιασμένα στο δρόμο, με την χαρακτηριστική μυρωδιά να πλανάται στην γειτονιά. Το καρβουνιάρικο, κι αυτό είχε ποστιασμένα κάρβουνα στον δρόμο που μόλις είχε παραλάβει με την ανατρεπόμενη σούστα. Ο βοηθός του καρβουνιάρη, που ήταν κατάμαυρος ‒ ρούχα, χέρια και μούτρα ‒ και το μόνο άσπρο πάνω του ήταν τα μάτια του, φτυάριζε τα κάρβουνα σε ζεμπίλι και φορτωμένο στο ώμο του, τα άδειαζε στο μαγαζί στον σωρό. Το λιμάνι της Πάτρας είχε μονίμως στην προκυμαία φορτηγά πλοία γενικού φορτίου που ξεφόρτωναν γαιάνθρακα και οι εργάτες του Σωματείου Θαλάσσης ήταν κατάμαυροι όταν αργά, κουρασμένοι, ανηφόριζαν την Γούναρη για τα προσφυγικά.
Καθώς συνεχίζουμε την βόλτα προς την καρδιά της αγοράς το Μαρκάτο, συναντάμε μαγαζιά που πουλάνε γλυκάδι, σαρώματα, ξύλινες καυκιές και κλουβιά και κοφίνια σε διάφορα μεγέθη και ποικιλίες. Στις σκάλες του Γιογκαράκη, κατάχαμα γύφτοι έπλεκαν κοφίνια και δίπλα σε μία στέρνα έβρεχαν τα καλάμια. Σωρός ήταν στις σκάλες και κρεμασμένα στους τοίχους, καλάθια, κόφες, κοφίνια, κανίστρες, κανιστρέλια και τρυγοκόφινα. Στις σκάλες ήταν και αλλα μικρομάγαζα αλλά στην περιοχή επικρατούσε η γλυκειά μυρωδιά από το χαλβαδοποιείο Αγγελόπουλου-Ηλιάδη.
Μυρωδιές από δέρμα και χάνια
Πλησιάζοντας προς το Μαρκάτο, πλησίαζαν και οι μυρωδιές από τα δέρμα και το τσερίσι των τσαγκάρικων που κατασκεύαζαν κυρίως χοντροπάπουτσα και άρβυλα στο χέρι.
Όπως και οι βαριές μυρωδιές από τα χάνια. Στα χάνι της Καραϊσκάκη, παρκάριζαν τα γαϊδούρια και τα άλογα οι χωριάτες που έφερναν τα γεννήματα στην αγορά αλλά και δοκίμαζαν τα καινούργια σαμάρια που κατασκεύαζαν στα χάνια. Στον δρόμο μας ήταν βαρελάδικα που έστηναν τα βαρέλια στον δρόμο με βρεγμένες σανίδες, πλάνες και παστράγγουλα, πριόνια και ράσπες. Τα σιδεράδικα πάλευαν μέχρι αργά με την φωτιά και το αμόνι με ασταμάτητο σφυροκόπημα στα πυρωμένα σίδερα. Έστηναν σιδερένια εργαλεία αλλά και καλαίσθητες σιδεριές για μπαλκόνια που ακόμα και τώρα στολίζουν όσα νεοκλασικά άντεξαν και σώθηκαν στην πόλη.
Σιδηρουργεία ήταν και στην Ερμού ψηλά, πάνω από την πλατεία. Στο πεζοδρόμιο χύμα τα ξινάρια και οι τσάπες για τα κουτρούλια στα αμπέλια· μαζί με τις φαλτσέτες για το χαράκι για τις σταφίδες. Τα φαναράδικα κατασκεύαζαν από λαμαρίνα νιπτήρες, μαγκάλια, σκάφες, ντεπόζιτα και ντενεκέδες. Έφτιαχναν και κατρουγιάλια ντενεκεδένια με χερούλια, που ήταν χρήσιμα, γιατί στα περισσότερα σπίτια οι απόπατοι ήταν έξω, στην αυλή. Τότε, αυτά τα κατρουγιάλια δεν είχαν μεγάλη ζήτηση, γιατί είχαν εμφανισθεί στην αγορά τα εμαγιέ
Τα σαγματοποιεία και οι χαμουρτζήδες είχαν κρεμασμένα σε αρμαθιές τα χαϊμαλιά με τις πολύχρωμες χάντρες. Σε διάφορα σχέδια σαμάρια, χάμουρα, λαιμαριές και καπιστράνες, μαζί με σέλες, χαλινά, πισινέλες και γκέμια. Τα πιο εντυπωσιακά όμως ήταν τα χαϊμαλιά, οι λαιμαριές και τα χάμουρα, καθώς, κρεμασμένα όπως ήταν, όλη αυτή η ποικιλία από χρώματα και σχέδια ζωντάνευε και φώτιζε τους υγρούς τοίχους και τις σκιερές καμάρες.
Τα στέκια – ουζερί
Η πόλη είχε πολλά ουζερί που ευώδιαζαν τις στοές με γλυκάνισο. Όπου κι αν πήγαινα, συναντούσα ουζερί με μαρμάρινους πάγκους, με μεζέδες ντομάτα και γουλί και, στην καλύτερη περίπτωση, άγριες αγκινάρες με αλάτι.
Την ιστορία της Πάτρας την έχουν γράψει τα διάφορα στέκια – ουζερί, που το καθένα είχε και την δική του πελατεία όπως και την δική του φυσιογνωμία. Ονομαστά ήταν ο Σταθάτος στην πλατεία Γεωργίου, ο Νεζερίτης στην Γούναρη, ο μπάρμπα Γιάννης ο Λιόπετας στον παλιό φάρο, ο Παπαχριστόπουλος στην ψαραγορά του Αργύρη, ο Ηλίας ο γαρουφαλιάς στην Βούρβαχη, ο Απόλλωνας και ο Σταυριανός στα Ψηλαλώνια, ο Ζορμπάς στην Γούναρη, ο Βίνιος στην Ερμού, ο Δύτης στον Αι Διονύση, ο Λουκάτος στην Κανακάρη, ο Τάκης Αγουρίδης στον Ερυθρό Σταυρό, ο Βαντάνα στην γωνία Γεροκωστοπούλου και Υψηλάντου, ο Λαγκαδινός στο Μαρκάτο, ο Πιλαβάς στην Καραϊσκάκη (που είναι ακόμα και σήμερα), ο Χάχαλης στην Καραίσκάκη, ο Παρπαρούσης στην Ερμού, στην Φιλοποίμενος ο Σπηλιώτης, ο Χρυσανθακόπουλος στην Αγίου Ανδρέου, ο Άγγελος Κονταξής στην Καρόλου, ο Μαρτάτος στην Γούναρη, ο Μέρντζελος στην Παπαφλέσσα, ο Πλόης, ο Στέφανος Νύχτας στην Γούναρη, ο Δημητρόπουλος στην Συμμάχων και άλλοι.
Η Πάτρα του 1960 ήταν μια άλλη πόλη από αυτή που βλέπουμε σήμερα. Ήταν ανθρώπινη, φιλική γεμάτα εικόνες πανέμορφες, μυρωδιές, ήχους και γεύσεις που απολάμβαναν οι κάτοικοί της.
*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Νεολόγος” των Πατρών
