Του Θανάση Κούστα
Σε μία από αυτές τις όμορφες βραδιές που μας χάρισε η ελληνική τηλεόραση, σαν συμπαράσταση για τις μοναξιές του εγκλεισμού, είδαμε τον ώριμο Μανώλη Μητσιά, που σχεδόν συνομήλικοι, τον σιγοντάραμε στις υπέροχες βραδιές της «Αρχόντισσας», παρέα με την Δήμητρα Γαλάνη, στα μέσα της δεκαετίας του 1970, στον οδό Αδριανού στην Πλάκα. Σε μία από αυτές τις βραδιές, πρωτακούσαμε τους όμορφους στίχους του Νίκου Γκάτσου, σε μελωδίες του Μάνου Χατζηδάκη, από τον δίσκο «Αθανασία».
Μια παρέα νέων ερμηνεύει τους ποιητές
Εμείς, μια παρέα εικοσάχρονων φοιτητών ξημερώναμε στα στενά της Πλάκας όταν τελείωναν οι μυσταγωγίες στα «Χρυσά κλειδιά», τη «Λήδρα» και τη «Απανεμιά», ταξιδεύοντας σε ιδεολογικό – πολιτιστικές αναζητήσεις, μέσα από ατέρμονες συζητήσεις.
Στην πλατεία του «Σινέ Παρί» στην Κυδαθηναίων, αναλώναμε ώρες ατέλειωτες προσπαθώντας – μεταξύ των άλλων – να ερμηνεύσουμε τους ποιητές μας, όπως και τον αγαπημένο μας Νίκος Γκάτσος. Σήμερα, ίσως, φαίνεται παράδοξο αλλά εκείνη την εποχή, το κάθε τραγούδι περιέγραφε μια μικρή ιστορία με αρχή μέση και τέλος. Κι εμείς προσπαθούσαμε να ανιχνεύσουμε το νόημα, το στίγμα και το μήνυμα που ήθελε να μας στείλει ο ποιητής – στιχουργός που συνήθως ήταν ο Γκάτσος, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Χριστοδούλου, ο Λειβαδίτης και βέβαια οι ποιητές Σεφέρης, Ρίτσος και Ελύτης αλλά και ο Κώστας Μύρης (Κ. Γεωργουσόπουλος) που μας είχε συγκλονίσει με την «Ιθαγένεια» όπως και ο Μάνος Ελευθερίου με την «Θητεία».
Η αντίφαση των στίχων
Οι στίχοι από το τραγούδι «ο Γιάννης ο φονιάς» ήταν διαφορετικοί και περιείχαν ένα μυστήριο καθώς περιελάμβανε μια μεγάλη αντίφαση.
«Ο Γιάννης ο φονιάς, παιδί μιας Πατρινιάς κι ενός Μεσολογγίτη
Προχθές την Κυριακή μετά την φυλακή, επέρασε απ’ το σπίτι……..».
Κατ’ αρχάς, έχουμε σίγουρα ένα φονιά, που μας συστήνει ο ποιητής ποιος είναι σύμφωνα με την καταγωγή του.
Ειπώθηκε, από καλλιτεχνικούς κύκλους, πως το τραγούδι αυτό θα μπορούσε κάλλιστα από μόνο του να αποτελεί ένα πλήρες μονόπρακτο του Μπέκετ. Σε αυτό συντελούν οι εικόνες, ο φονιάς, οι συγγενείς, η σάλα, η θλίψη, το φιλί, το φινάλε και όλα αυτά τυλιγμένα με το μυστήριο.
Και τέθηκε το ερώτημα, αφού ήταν φονιάς και έκανε χρόνια στην φυλακή πως τον δέχθηκαν οι συγγενείς στο σπίτι και μάλιστα στο καλό δωμάτιο στην σάλα, όπως πιο κάτω φαίνεται. Την μεταπολεμική εποχή η σάλα ήταν το δωμάτιο που άνοιγε μόνο στις επίσημες περιπτώσεις. Και στους καλεσμένους που ήθελαν να ευχαριστήσουν προσέφεραν γλυκό του κουταλιού και μέντα.
«Του βγάλαμε γλυκό του βγάλαμε και μέντα,
μα για το φονικό, δεν είπαμε κουβέντα».
Δεν μίλησε κανένας για το φονικό, γιατί άραγε; Σίγουρα ήταν τόσο τραγικό που δεν ήθελε κανένας να θυμάται η κάποιο άλλος λόγος υπήρχε.
Το Φροσί με δάκρυ θαλασσί
Κι ο ποιητής κορυφώνει την αγωνία και τον προβληματισμό με τους παρακάτω στίχους:
«Μονάχα το Φροσί με δάκρυ θαλασσί στα μάτια τα μεγάλα,
Του φίλησε βουβά τα χέρια τ’ακριβά και βγήκε από τη σάλα»
Δεν μας λέει ποια είναι το Φροσί, (αδελφή; αρραβωνιαστικιά; σύζυγος;), γιατί του φίλησε δακρυσμένη τα χέρια και γιατί τα χέρια είναι ακριβά, αφού ήταν φονιάς. Εδώ υπάρχει η μεγάλη αντίφαση που κορυφώνει την αμφισβήτηση για την ορθότητα του στίχου.
Το δράμα συνεχίζεται καθώς:
«Δεν μπόρεσε κανείς τον πόνο της ν’ αντέξει
Κι ούτ’ ένας συγγενής να πει δε βρήκε λέξη»
Είναι μια εικόνα, που εμφανίζεται μπροστά μας, καθώς στην σάλα και στο τραπέζι με το μπορντώ τραπεζομάντηλο, κάθονται όλοι αμίλητοι, δακρυσμένοι, βουβοί ένα γύρω, σαν χορός αρχαίας τραγωδίας που συμμερίζονται το πόνο της Φρόσως.
Η κορύφωση του δράματος
Και το τραγούδι τελειώνει:
«Κι ο Γιάννης ο φονιάς στην άκρη της γωνιάς με του καημού τ΄αγκάθι
Θυμήθηκε ξανά φεγγάρια μακρινά και τ’ όνειρο που εχάθη».
Με έντονο λυρισμό το δράμα κορυφώνεται με τα λόγια αυτά.
Κάθεται μόνος στην άκρη ο Γιάννης δεν μιλάει, ταξιδεύει στο παρελθόν, θλίβεται για τα όνειρά του που χάθηκαν μαζί με τα χαμένα χρόνια
Ατέρμονες οι συζητήσεις, δεν έπρεπε να μας το κάνει αυτό ο Γκάτσος, δεν είχε λόγους να προκαλέσει ένα γρίφο χωρίς λύση.
Κι όμως το τραγούδι αυτό τελειώνει χωρίς να δώσει οριστική λύση και τέλος στην ιστορία. Το τραγούδησε με πολύ ωραίο τρόπο ο Μητσιάς και μαζί του κι εμείς μαζί του πολλές φορές.
Η αποκάλυψη της αλήθειας
Πέρασαν τα χρόνια και πρόσφατα διάβασα το βιβλίο «Είναι αρρώστια τα τραγούδια» που είχε εκδοθεί το 2002, με συγγραφέα τον σπουδαίο Μάνο Ελευθερίου που πρόσφατα χάσαμε.
Στο βιβλίο αυτό αναφέρεται στο τραγούδι αυτό και αφού το περιγράφει, μας αποκαλύπτει την αλήθεια του Γκάτσου, όπως του την είχε διηγηθεί ένα συνεργάτης του Μάνου Λοΐζου, που την είχε ακούσει από τον ίδιο τον ποιητή.
Ο Γιάννης υπήρξε και έμενε σε ένα χωριό της Αιτωλοακαρνανίας. Με ανοικτές ακόμη τις πληγές από τον αδελφοκτόνο πόλεμο, ιδιαίτερα στην επαρχία, ο αδελφός του Γιάννη κάνει τον φόνο. Ο Γιάννης παίρνει πάνω του τον φόνο, γιατί ο αδελφός του είχε τέσσερα παιδιά να μεγαλώσει και θυσιάζεται για αυτό, αφήνοντας πίσω του το αγαπημένο του Φροσί που έκαναν μαζί όνειρα για μια ευτυχισμένη ζωή.
Τελικά αυτή η ιστορία, που με υπέροχες λέξεις και λυρισμό περιέγραψε ο Γκάτσος, είναι μία από τις πολλές ιστορίες που διαδραματίστηκαν στην επαρχία και πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι να ξεχασθούν και να κλείσουν οι πολλές ανοικτές πληγές.
Και κλείνοντας θα πω, πως αν ταξιδέψουμε στους στίχους από τα υπέροχα τραγούδια που έκτισαν οι ποιητές μας, θα ανακαλύψουμε όμορφες εικόνες, γειτονιές, καημούς, ξενιτεμούς, πάθη, έρωτες και θα γνωρίσουμε με απόλυτη ακρίβεια της Ελλάδα του ’60 και του ’70, που ήταν δύο υπέροχες δεκαετίες.
(από την εφημερίδα Νεολόγος των Πατρών)
