Του Γιώργου Κουφογιώργου, εκπαιδευτικού, συγγραφέα ιστορικών βιβλίων
Βγαίνοντας από τα Καλάβρυτα, ο περιηγητής που θα κινηθεί προς τα νότια, μόλις εντοπίσει στο αριστερό του χέρι τον επιβλητικό πύργο των Πετμεζαίων, θα παρατηρήσει μια διακλάδωση του επαρχιακού δρόμου που οδηγεί στους αρχαίους Λουσούς. Από την αρχαία πόλη, η οποία φώλιαζε στον λόφο μεταξύ των πόλεων Κλείτωρ και Κυναίθη, δεν έχουν απομείνει πολλά. Στο πλάι του νεροφαγωμένου ανηφορικού δρόμου που ανεβαίνει ασθμαίνοντας τον χαμηλό λόφο διακρίνονται ερείπια του ναού που ήταν στην Ημερασία Αρτέμιδα.
Ήδη από την εποχή που επισκέφθηκε την περιοχή ο σπουδαίος περιηγητής Παυσανίας δεν υπήρχαν σημαντικά ίχνη, γεγονός που ο ίδιος σχολίασε στα Αρκαδικά: «οὐδὲ ἐρείπια ἔτι λειπόμενα ἦν Λουσῶν». Δηλαδή, ούτε ερείπια δεν έμειναν από τους Λουσούς. Κι όμως, οι Λουσοί γνώρισαν ακμή από τον 6ο μέχρι τον 3ο αιώνα π.Χ., πριν τελικά χαθούν από το προσκήνιο.
Ένα από τα τέκνα της πόλης στην αρχαιότητα ήταν ο πυθιονίκης Αγησίλας, το όνομα του οποίου διασώσει επίσης ο Παυσανίας: « Ἀγησίλας ἀνὴρ Λουσεὺς ἀνηγορεύθη κέλητι ἵππῳ νικῶν». Υπάρχει, όμως, κι άλλο ένα τέκνο της πόλης, του οποίου το όνομα γνωρίζουμε κι έχει διασωθεί από τον Ξενοφώντα, στο επικό του έργο «Η Κάθοδο των Μυρίων».
Ο Ευρύλοχος
Είναι ο Ευρύλοχος, απλός οπλίτης των Μυρίων, καταγόμενος από τους Λουσούς.
Δεδομένου ότι ο Ξενοφών κυρίως μάς παραδίδει ονόματα αξιωματούχων, στρατηγών, η επιλογή του μεγάλου ιστορικού να σώσει το όνομα του Ευρυλόχου προκαλεί απορία. Όταν κάποιος διαβάσει την ιστορία που ενώνει τους δύο άνδρες, θα καταλάβει ότι ο Ευρύλοχος συνδέθηκε με τον Ξενοφώντα σε μία πολύ δύσκολη στιγμή και αυτός είναι ο λόγος που το όνομα του Ευρυλόχου διασώθηκε.
Αυτή η ιστορία αποτελεί μία από τις πολλές περιπέτειες που βίωσαν οι Μύριοι, καθώς επέστρεφαν δια πυρός και σιδήρου από τα βάθη της Ασίας στην Ελλάδα. Το πέρασμά τους από την χώρα των Καρδούχων αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες δοκιμασίες για τους Έλληνες μισθοφόρους. Οι ορεσίβιοι Καρδούχοι ταυτίζονται σε μεγάλο βαθμό με τους σημερινούς Κούρδους. Ήταν ένας ανυπότακτος, περήφανος και πολεμοχαρής λαός, ο οποίος αψηφούσε ακόμη και την εξουσία του Μεγάλου Βασιλέως. Οχυρωμένος σε δυσπρόσιτα ορεινά εδάφη, μόνο εύκολος αντίπαλος δεν μπορεί να θεωρηθεί.
Οι Μύριοι αντιμετώπισαν πολλά προβλήματα καθώς διέσχιζαν την αφιλόξενη αυτή περιοχή και σε μία περίσταση κινδύνευσε και η ζωή του ίδιου του Ξενοφώντα. Κατά τη διάρκεια μίας επίθεσης Καρδούχων, ο Ξενοφών έμεινε ακάλυπτος γιατί τον εγκατέλειψε ο υπηρέτης που έφερε την ασπίδα του. Χωρίς κάλυψη διέτρεχε μεγάλο κίνδυνο να σκοτωθεί από τους λίθους που κυλούσαν από τα ψηλά οι Καρδούχοι εναντίον των Ελλήνων. Τότε έσπευσε κοντά του Ευρύλοχος και κάλυψε τον Ξενοφώντα με τη δική του ασπίδα, μέχρι να μετακινηθούν σε ασφαλές σημείο.
Ο Ευρύλοχος ήταν ένας από τους πολλούς Αχαιούς και Αρκάδες που υπηρετούσαν ως μισθοφόροι στον στρατό που σύναξε ο Κύρος για να εκθρονίσει τον αδελφό του από τον περσικό θρόνο. Η αλήθεια είναι ότι η φτώχεια που μάστιζε τις ελληνικές πόλεις μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ανάγκασε πολλούς άνδρες να προσφέρουν μισθοφορική υπηρεσία για να ζήσουν, δεδομένου ότι οι Έλληνες οπλίτες είχαν καλό όνομα στην αγορά των μισθοφόρων.
Οι Αρκάδες σχημάτιζαν το μεγαλύτερο μέρος του μισθοφορικού στρατεύματος και οι Αχαιοί έπονταν, αλλά σε πολλές περιπτώσεις, ο Ξενοφών περιγράφει ως Αρκάδες και πολλούς Αχαιούς. Επίσης, αναφέρει αρκετές φορές τον τόπο καταγωγής των Πελοποννησίων πολεμιστών: Λουσοί, Ορχομενός, Μεθύδριο, Παρρασία, Μαντίνεια, Πελλήνη. Μάλιστα, από την Πελλήνη (κοντά στο Ξυλόκαστρο) κατάγεται ο Φιλόξενος, άλλος ένας Πελοποννήσιος οπλίτης, του οποίου το όνομα διασώζει ο Ξενοφών.
