Γράφει ο Θανάσης Κούστας
Ήταν Ιούνιος στα μέσα. Μεγάλωνε η μέρα και η Πάτρα είχε ζεστάνει διώχνοντας από τις γειτονιές της κάτω πόλης, την υγρασία που τις δυνάστευε. Κι εγώ, καλεσμένος στο πάρτι ενός φίλου που έμενε σε ένα καινούργιο διαμέρισμα – ρετιρέ, στην περιοχή του Αγίου Ανδρέα.
Το 1972, τελειώσαμε νωρίς την έκτη Γυμνασίου και μετά την καλοκαιρινή ανάπαυλα, θα δίναμε Πανελλήνιες (Ακαδημαϊκό το λέγαμε τότε…) τον Σεπτέμβριο κι εγώ βρήκα την ευκαιρία για μια ακόμη φορά, να έλθω, για λίγες ημέρες στην αγαπημένη μου Πάτρα.
Πάρτι με βερμούτ και δίσκους στο πικάπ
Με ανοικτές τις μπαλκονόπορτες, είχαμε καθίσει σε καρέκλες που ήταν ένα γύρω στους τοίχους του σαλονιού, πίνοντας βερμούτ με την συνοδεία φουντουκιών… Η δεκαετία του 1970 είχε ξεκινήσει με πολλές μουσικές επιτυχίες. Κι εμείς, με φώτα χαμηλωμένα, απολαμβάναμε τους Simon and Garfunkel στο «Bridge over troubled water» και την Roberta Flack στο «The first time ever I saw your face».
Ο οικοδεσπότης άλλαζε στο πικάπ τους δίσκους, λίγοι χορεύανε… οι πιο θαρρετοί, άλλοι κουβέντιαζαν και άλλοι καπνίζανε ΚΑΡΕΛΙΑ στην βεράντα. Ήταν περασμένη η ώρα, και τότε ακούστηκε η μαγική φωνή ενός άγνωστου τραγουδιστή, του Δημήτρη Μητροπάνου:
«Η σούστα πήγαινε μπροστά κι ο μάγκας τοίχο-τοίχο,
δεν έτυχε στα χρόνια αυτά τίποτα να πετύχω.
Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές
Του Αη Γιάννη αχ πόσα ξέρεις και μου λες αχ πόσα τέτοια ξέρεις και μου λες που ‘χουν πεθάνει
Με βάλαν πάνω στην κορφή στ’ αγριεμένο κύμα
στης Σμύρνης την καταστροφή στ’ άδικο και στο κρίμα».
Ο συγκλονιστικός Μητροπάνος
Με συγκλόνισε, η υπέροχη μουσική του Δήμου Μούτση, οι φωνές του Μητροπάνου και της Σαλπέα και οι σημαδιακοί στίχοι του Μάνου Ελευθερίου. Έχω αναφερθεί κι άλλες φορές στον ποιητή μας που τον είχα γνωρίσει από τις μπουάτ της Πλάκας και ιδιαίτερα από την «Λήδρα» του Μαρκόπουλου, που μαθαίναμε τα ποιήματά του με τα περίεργα λόγια. Αλλά τώρα μας τα ‘λεγε ξεκάθαρα, ήταν τα πρώτα λόγια που άκουγα, από ποιητή για… της Σμύρνης την καταστροφή, τ’ άδικο και το κρίμα.
Όπως γράφει ο Θανάσης Γιώγλου, μουσικός και αρθρογράφος: «Ο δίσκος παρουσιάστηκε στις 12 Μαρτίου 1972 κι ενώ τους πρώτους μήνες αντιμετωπίστηκε με σχετική αμηχανία από το κοινό, ένα άρθρο του Δημήτρη Ψαθά, στα «Νέα», σχετικά με την υπόθεση της δολοφονίας του Νίκου Κοεμτζή, όπου λανθασμένα έγραφε πως το μοιραίο τραγούδι – παραγγελιά ήταν το «Ο χάρος βγήκε παγανιά», έδωσε την αφορμή στον κόσμο να αναζητήσει το τραγούδι και οι πωλήσεις του δίσκου να εκτοξευθούν. Αναφέρει δε πως «ο Δημήτρης Μητροπάνος συμμετείχε στις ηχογραφήσεις του «Άγιου Φεβρουάριου», που πραγματοποιήθηκαν με ειδική άδεια που πήρε από τη μονάδα του (με μεσολάβηση του Γιώργου Κατσαρού), αφού εκείνη την εποχή έκανε τη στρατιωτική του θητεία».
Όπως ανέφερε δε ο ίδιος ο Μητροπάνος: «Ούτε κατάλαβα πώς ηχογράφησα τα τραγούδια, ούτε τι ηχογράφησα καλά-καλά… Δεν άκουσα και ολοκληρωμένη τη δουλειά. Απλά τα είπα κι έφυγα… Πιο πολύ σκεφτόμουν το ότι θα ήμουν 4 μέρες εκτός στρατού παρά τον Άγιο Φεβρουάριο».
Και μέσα σε αυτές τις συνθήκες βγήκε ο δίσκος που έχει χαρακτηρισθεί ως απόλυτα κλασσικός. Και ποιος δεν έχει τραγουδήσει τα «Άλλος για Χίο τράβηξε», «Η σούστα πήγαινε μπροστά», «Κι αν φταίει κανείς», «Ο χάρος βγήκε παγανιά», «Στη Σμύρνη και στο Αϊβαλί», «Το σπίτι στην ανηφοριά».
Η γυναικεία φωνή στο δίσκο «Άγιος Φεβρουάριος»
Και βέβαια θα αναφερθώ στην Πετρή Σαλπέα, που ήταν ήδη γνωστή από την συμμετοχή της στις μπουάτ και με τον δικό της υπέροχο τρόπο, ανοίγει τα τραγούδια του δίσκου:
«Στα εννιακόσια δεκαοχτώ από την Μικρά Ασία
μου ‘στειλες κάρτες με στρατό και με την Αγιά Σοφία.
Κι αυτά συμβαίνουν στον καιρό.
Μα από τότε μέχρι εδώ σπίτι μείναμε μόνο δυο:
o Άγιος Φεβρουάριος κι εγώ.
Πρόσφυγα σ’ έριξαν εδώ κι ο χάρος έξη βήματα
στα χρόνια που ΄ρθα να σε δω μέσα στα παραπήγματα.
Κι αυτά συμβαίνουν στον καιρό. Μα από τότε μέχρι εδώ
σπίτι μείναμε μόνο δυό. Ο Άγιος Φεβρουάριος κι εγώ».
Όπως αναφέρεται στο ένθετο της επανέκδοσης του δίσκου σε cd: «Οι στίχοι των τραγουδιών γράφτηκαν την περίοδο 1968 -70 στα πλαίσια μιας γενικότερης ενασχόλησης-έρευνας του στιχουργού για υλικό (καρτ-ποστάλς, φωτογραφίες, κείμενα) της Σμύρνης. Ήταν συνέχεια των διαβασμάτων του, γύρω από τη Μικρασιατική εκστρατεία και τη ζωή του Ελληνισμού της Σμύρνης. Επελέγησαν δε για το δίσκο εννέα από τα τριάντα περίπου τραγούδια που γράφτηκαν αρχικά με ανάλογες αναφορές».
Έχουν γραφτεί πολλά τραγούδια για της Σμύρνης την καταστροφή και την προσφυγιά 1.500.000 Ελλήνων που εγκατέλειψαν βιαίως τις πατρογονικές εστίες τους. Επίσης ένας θαυμάσιος δίσκος είναι η «Μικρά Ασία» σε μουσική Απόστολου Καλδάρα και στίχους Πυθαγόρα που τον έχουμε τραγουδήσει άπειρες φορές.
Όμως ένα τραγούδι από τον δίσκο «Άγιος Φεβρουάριος», θεωρώ πως εκφράζει με τον λυγμό του, τον καημό των προσφύγων, που άφησαν το σπίτι τους και πολλοί πέθαναν κρατώντας σφιχτά στο χέρι τους το κλειδί αυτού του σπιτιού…
Η Πετρή Σαλπέα το ερμήνευσε με καταπληκτικό τρόπο, η μουσική και οι ήχοι της, θυμίζουν Βυζάντιο και τις χαμένες πατρίδες, τα λόγια του ποιητή συγκλονίζουν και σας συνιστώ να το ξανακούσετε:
«Το σπίτι στην ανηφοριά και στο παλιό δρομάκι
τα παραθύρια του κλειστά, θάνατος και φαρμάκι.
Να θυμηθείς αποβραδύς ν’ αλλάξεις δρόμο, μην το δεις,
το σπίτι στην ανηφοριά μονάχο του μεσ’ στο βοριά.
Το σπίτι στην ανηφοριά του φύγαν οι γειτόνοι
και δεν περνά περαστικός μήτε πουλί ζυγώνει.»
