ΤΗΣ ΚΑΛΥΨΟΥΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ
Τι σας έκανε να ασχοληθείτε με τη φαρμακευτική τεχνολογία; Είναι κάτι που επιθυμούσατε από μικρή;
Όχι ειδικά με Φαρμακευτική Τεχνολογία (ΦΤ), αλλά με την επιστήμη, τα μαθηματικά, τη φυσική, τη χημεία, τη βιολογία, τη Φαρμακευτική.
Πώς θα εξηγούσατε το αντικείμενο της επιστήμης σας σε κάποιον που δεν διαθέτει εξειδικευμένες γνώσεις;
Η ΦΤ ασχολείται με σχεδιασμό/ανάπτυξη μορφών χορήγησης φαρμάκων (σκευασμάτων), όπως δισκία, υπόθετα κλπ. που να είναι δραστικά, εύληπτα (για καλή συμμόρφωση), και σταθερά, χορηγούμενα από κατάλληλη οδό ώστε να επιτυγχάνεται θεραπεία. Επιπλέον, αναπτύσσει ειδικές μορφές για φάρμακα που δεν μπορούν να χορηγηθούν από το στόμα ή απεκκρίνονται γρήγορα (όπως διαδερμικά patches, αερολύματα, δισκία παρατεταμένης δράσης, ενέσιμα και μορφές τοπικής χορήγησης). Προηγμένες μορφές, όπως τα λιποσώματα (ή γενικά τα νανοφάρμακα) μεταβάλουν και τη φαρμακοκινητική των φαρμάκων και πετυχαίνουν συσσώρευση στις περιοχές δράσης, άρα αύξηση δραστικότητας και μείωση τοξικότητας, κάτι πολύ σημαντικό για τοξικά φάρμακα όπως τα αντικαρκινικά. Η μεταφορά φαρμάκων στον εγκέφαλο (για νεύρο-εκφυλιστικές νόσους), αποτελεί μια σοβαρή πρόκληση στη ΦΤ. Στο Πανεπιστήμιο και ΙΕΧΜΗ, αναπτύσσουμε νανομορφές για μεταφορά φαρμάκων στον εγκέφαλο.
Τι ήταν αυτό που σας ώθησε στο να αφιερώσετε τη ζωή σας στην παρασκευή φαρμάκων;
Αποφάσισα να ασχοληθώ (αρχικά με τον κλάδο ΦΤ Βιοφαρμακευτική-Φαρμακοκινητική) μετά τη πρώτη διάλεξη του καθηγητή Παναγιώτη Μαχαίρα στη Φαρμακευτική Αθηνών. Στο μεταδιδακτορικό στις ΗΠΑ, είχα την τύχη να συνεργαστώ με τον K.H.L. Ηwang, που με έβαλε στον κόσμο των λιποσωμάτων. Έτσι γνώρισα δυο Έλληνες –ηγέτες στον τομέα, τον αείμνηστο Δημήτριο Παπαχατζόπουλο και τον Γρηγόρη Γρηγοριάδη (με τον οποίο συνεργάστηκα). Τότε άρχισαν να εγκρίνονται και τα πρώτα λιποσωμικά φάρμακα, ένα για μορφές καρκίνου (Doxil) και δεύτερο για λοιμώξεις (Ambisome). Από τότε οι εξελίξεις είναι συνεχείς, με νέες εγκρίσεις λιποσωμικών φαρμάκων και αμείωτο επιστημονικό ενδιαφέρον. Οι συνεχείς προκλήσεις και επιτυχίες με ώθησαν να συνεχίσω την έρευνα για ανάπτυξη νέων νανοφαρμάκων. Η επιτυχία των εμβολίων-mRNA, αποτελεί τη δεύτερη τομή στις μορφές γονιδιακής θεραπείας (ΓΘ), ξεκλειδώνοντας το μεγάλο δυναμικό της, μετά από πολυετή εντατική έρευνα. Πρώτη ήταν η έγκριση του Onpattro®, λιποσωμικού σκευάσματος για χορήγηση του Patisiran (μικρού παρεμβαλλόμενου RNA (siRNA)).
Πώς φτάσατε στη δημιουργία αντιφλεγμονώδων νανοκαψουλών μικροRNA για τη θεραπεία του εγκεφαλικού;
Έχουμε δουλέψει σε πολλά χρηματοδοτούμενα συνεργατικά προγράμματα με στόχο την ανάπτυξη νανομορφών για θεραπεία καρκίνου, νευροεκφυλιστικών νόσων, οφθαλμικών παθήσεων, κ.ά. Πρόσφατα, μας προσκάλεσαν για ανάπτυξη νανοτεχνολογίας μεταφοράς θεραπευτικών miRNA κατά της φλεγμονής στα πρώτα στάδια εγκεφαλικού. Η πρόταση χρηματοδοτήθηκε και αναπτύσσουμε λιποσώματα για στόχευση εγκεφάλου και παραγόντων φλεγμονής ταυτόχρονα. Χρησιμοποιούμε τις πρώτες (στην Ελλάδα) συσκευές παραγωγής νανοφαρμάκων με microfluidics, μία ανακάλυψη που συντέλεσε στην επιτυχή ανάπτυξη μορφών ΓΘ (Onpatro®, mRNA-εμβόλια).
Πώς νιώθετε που χάρη στο επιστημονικό σας έργο, η φαρμακευτική τεχνολογία πήγε ένα «βήμα» παρακάτω και χιλιάδες συνάνθρωποί μας θα έχουν πρόσβαση σε καλύτερη ποιότητα ζωής;
Θα ήθελα να πιστεύω ότι συνεισφέρουμε, αλλά αυτό θα το κρίνουν άλλοι.
Ποιος είναι τώρα για εσάς ο επόμενος φαρμακευτικός στόχος;
Όλες οι μη-αντιμετωπίσιμες θεραπευτικές ανάγκες.
Η τεχνολογία μικροRNA στην οποία βασιστήκατε για τη θεραπευτική σας στρατηγική, αποτέλεσε και τη βάση κάποιων από τα εμβόλια που δημιουργήθηκαν για την αντιμετώπιση της covid-19. Τι έχετε να απαντήσετε προς όσους επικαλούνται επικίνδυνες παρενέργειες;
Πράγματι η τεχνολογία λιποσωμάτων μικροRNA είναι ίδια με αυτή των εμβολίων-mRNA. Επιπρόσθετα, τα υλικά/έκδοχα (φωσφολιπίδια, κλπ) είναι παρόμοια με τα συστατικά των λιποσωμικών-φαρμάκων που χορηγούνται από το 1995 (έγκριση Doxil), σώζοντας πολλούς συνανθρώπους μας χωρίς να έχουν τοξικές παρενέργειες (λόγω της μορφής). Ουσιαστικά, δεν ήταν μικρό το χρονικό διάστημα δημιουργίας εμβολίων, δεδομένης της χρηματοδότησης/προτεραιότητας για αντιμετώπιση της πανδημίας. Ειδικά για τα εμβόλια-mRNA, η τεχνολογία mRNA είχε ήδη αναπτυχθεί, και όπως προανέφερα είχε ήδη εγκριθεί το Onpattro® (το 2018), οπότε και το όχημα μεταφοράς mRNA υπήρχε. Δηλαδή, τα κομμάτια του παζλ υπήρχαν, έμενε μόνο να συναρμολογηθούν. Αυτό που έγινε με «ταχεία διαδικασία» ήταν η αρχική έγκριση, λόγω των πολλών θανάτων και της πίεσης στα συστήματα υγείας και την οικονομία. Βεβαίως μετά ολοκληρώθηκαν και κανονικές διαδικασίες. Μπορώ να κατανοήσω τον φόβο όσων δεν τα γνώριζαν αυτά, και παράλληλα λάμβαναν αντικρουόμενες πληροφορίες από επιστήμονες, αφού η δραστικότητα των εμβολίων δεν ήταν γνωστή εξ αρχής, σε κανένα. Σήμερα πλέον, μετά τη χορήγηση δισεκατομμυρίων δόσεων εμβολίων υπάρχουν πολλές έγκριτες μελέτες που αποδεικνύουν την ασφάλεια τους.
Θεωρείτε εφικτή τη θεραπεία του καρκίνου με ένα χάπι στο εγγύς μέλλον;
Για κάποιες μορφές υπάρχει ήδη θεραπεία σε μορφή δισκίου.
Σε τι επίπεδο βρίσκεται η Ελλάδα από άποψη φαρμακευτικής τεχνολογίας σε σχέση με άλλες δυτικές χώρες;
Είμαστε σε χαμηλό επίπεδο και υπο-στελεχωμένοι. Δυστυχώς, αυτή η σημαντική ιδιαιτερότητα της Φαρμακευτικής επιστήμης, η ΦΤ, δεν αναγνωρίζεται πλέον, ακόμα και από την πλειοψηφία καθηγητών Φαρμακευτικής. Πλησιάζοντας προς συνταξιοδότηση φοβούμαι πως η δραστηριότητα στα νανοφάρμακα θα σταματήσει. Δυστυχώς στα Πανεπιστήμιά μας δεν υπάρχουν μηχανισμοί εντοπισμού/εξασφάλισης συνέχειας για κοιτίδες που παράγουν έργο σε «ιδιαίτερες» τεχνολογίες που προσελκύουν ανταγωνιστικές χρηματοδοτήσεις.
Πιστεύετε υπάρχει συναδελφική αλληλεγγύη ως προς το κομμάτι της έρευνας; Η φαρμακευτική κοινότητα ήταν πρόθυμη να συνεργαστεί μαζί σας όταν χρειάστηκε;
Υπάρχει ανταγωνισμός (ειδικά για εξασφάλιση χρηματοδότησης), αλλά σε περιπτώσεις ανάγκης, όπως είδαμε κατά την πανδημία, όλοι συνεργάστηκαν για γρήγορη επιτυχία. Όσον αφορά τη φαρμακευτική κοινότητα, ποτέ δεν είχα πρόβλημα συνεργασίας.
Πώς θα σχολιάζατε την πρόσφατη υγειονομική κρίση και τις ελλείψεις στα φάρμακα;
Οι ελλείψεις πρωτότυπων φαρμάκων συνδέονται με την κλειστή πολιτική στα φάρμακα. Οι πολυεθνικές διοχετεύουν προϊόντα όπου έχουν μεγαλύτερο κέρδος, πολλές έχουν αποχωρήσει λόγω και της χαμηλής τιμής φαρμάκων. Η πολιτεία οφείλει να βρει τρόπους αντιμετώπισης, ειδικά για φάρμακα χωρίς γενόσημα.
Τι έχετε να πείτε σε όσους θεωρούν τα γενόσημα ως λιγότερο αποτελεσματικά και αξιόπιστα;
Πολλές ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες παράγουν αξιόπιστα γενόσημα. Τα γενόσημα εγκρίνονται από τον ΕΟΦ, πριν κυκλοφορήσουν.
*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Νεολόγος
