Οι περισσότεροι γονείς με το πέρασμα των χρόνων, και ιδιαίτερα μετά την ενηλικίωση των παιδιών τους και, αργότερα, με το ξεκίνημα της δικής τους οικογένειας, σκέφτονται τις δυνατότητες που έχουν ως προς την μεταβίβαση περιουσίας τους στα παιδιά τους. Τους προβληματίζει ποια είναι η πιο συμφέρουσα λύση νομικά, με σκοπό την κατοχύρωση τόσο των ίδιων, όσο και των τέκνων τους. Όμως, πλέον, μετά και την οικονομική κρίση, τους απασχολεί και το κόστος των συμβολαίων και εξόδων μεταβίβασης. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να καλύψει όλα τα παραπάνω θέματα.
Αρχικά, οι επιλογές των γονέων ή λοιπών συγγενών (όπως για παράδειγμα θείοι σε ανίψια ή παππούδες σε εγγόνια κ.ο.κ.), που επιθυμούν να μεταβιβάσουν την περιουσία τους, είναι είτε να προχωρήσουν σε γονική παροχή (αν η μεταβίβαση αφορά γονείς και παιδιά) και δωρεά (αν η μεταβίβαση αφορά οποιαδήποτε άλλα πρόσωπα) ή να συντάξουν μια διαθήκη, η οποία παραμένει μυστική και μετά τον θάνατό τους δημοσιεύεται ή, όπως λέμε στον καθημερινό λόγο, «ανοίγει». Πάμε, όμως, να δούμε παρακάτω ποιες είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές καθώς και ποια είναι η προτιμώμενη «λύση» για κάθε περίπτωση.
Γονική παροχή / Δωρεά
Η γονική παροχή ή δωρεά είναι ένα συμβολαιογραφικό έγγραφο, καταρτίζεται δηλαδή από συμβολαιογράφο, και με αυτό μεταβιβάζεται περιουσία είτε από τους γονείς στα παιδιά, οπότε και καλείται γονική παροχή, είτε από οποιοδήποτε πρόσωπο σε ένα άλλο (από τον/τη σύζυγο στην/στον άλλο, από θείους σε ανεψιούς, από παππούδες σε εγγόνια, ή από κάποιο μη συγγενή σε κάποιον άλλο).
Πότε καταρτίζεται το συμβόλαιο;
Το συμβόλαιο αυτό καταρτίζεται όσο και τα δυο μέρη βρίσκονται στη ζωή και μάλιστα σε καλή ψυχική και νοητική κατάσταση. Αυτό σημαίνει ότι ένας άνθρωπος μεγαλύτερης ηλικίας, που ενδεχομένως πάσχει από άνοια ή κάποια άλλη ασθένεια που του στερεί την πνευματική διαύγεια, δεν είναι σε θέση να μεταβιβάσει την περιουσία του με το συγκεκριμένο συμβόλαιο.
Μπορεί να ακυρωθεί το συμβόλαιο;
Καθώς οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας πέφτουν θύματα εξαπάτησης ή και απειλής, προκειμένου να μεταβιβάσουν την ιδιοκτησία τους, ακόμα δυστυχώς και από τα παιδιά τους πολλές φορές, είναι χρήσιμο να γνωρίζουν όλοι ότι τα συμβόλαια που έχουν καταρτισθεί μετά από δημιουργία πλάνης, απάτης ή απειλής είναι συμβόλαια που – εφόσον κινηθούν οι σχετικές δικαστικές διαδικασίες – μπορούν να ακυρωθούν και να επιστραφεί η περιουσία σε αυτόν που τη στερήθηκε. Το συμβόλαιο αυτό αφορά σε παρόντα χρόνο, πράγμα που πρακτικά σημαίνει ότι τα έξοδα υπολογίζονται και εξοφλούνται κατά την υπογραφή του συμβολαίου και έτσι γίνεται άμεσα η μεταβίβαση των ακινήτων. Αργότερα, αυτός που έκανε τη γονική παροχή ή τη δωρεά δεν μπορεί να πάρει πίσω την περιουσία του, εκτός από πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις που προβλέπονται ρητά στο νόμο, όπως αχαριστία αυτού που έλαβε, τέλεση ή απόπειρα αξιόποινης πράξης, πχ ανθρωποκτονίας ή σωματικής βλάβης εναντίον του παρέχοντα κλπ. Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, όμως, απαιτείται άσκηση αγωγής και απόδειξη των ισχυρισμών, γεγονός που συνεπάγεται πιθανώς έναν δύσκολο δικαστικό αγώνα.
Ποια είναι τα έξοδα της γονικής παροχής ή δωρεάς;
Η γονική παροχή δεν είναι, όπως λέμε, μια πάγια πράξη, δεν κοστίζει δηλαδή το ίδιο σε όλες τις περιπτώσεις. Το κόστος των συμβολαιογραφικών εξόδων υπολογίζεται επί της αξίας των ακινήτων που μεταβιβάζονται, επομένως είναι σίγουρα ακριβότερη από τη σύνταξη διαθήκης ή την κατάρτιση αποδοχής κληρονομιάς. Επιπλέον, πρέπει να υπολογίζεται και το κόστος του φόρου γονικής παροχής ή δωρεάς, ο οποίος πρέπει να καταβληθεί πριν τη σύνταξη του συμβολαίου. Τα έξοδα, επομένως, μοιάζουν στην παρούσα φάση να είναι το μεγαλύτερο μειονέκτημα της μεταβίβασης με γονική παροχή.
Τι είναι η επικαρπία;
Ωστόσο, κάποιος, αφού συμβουλευθεί τον δικηγόρο του και καταλήξει στο ότι μπορεί να ανταποκριθεί στα έξοδα – τα οποία δεν είναι πάντα υπέρογκα, το ύψος τους εξαρτάται από το είδος και την αξία των ακινήτων- καθώς επίσης, σήμερα που μιλάμε, το αφορολόγητο επιτρέπει την γονική παροχή, είναι καλό να έχει στο μυαλό του και το ζήτημα της επικαρπίας. Τι είναι επικαρπία; Επικαρπία είναι ένα μέρος της κυριότητας του ακινήτου που δε μεταβιβάζεται, αλλά παραμένει στον παρέχοντα ή δωρητή.
Αυτό που φαντάζει κάπως μικρό, μόνο άνευ σημασίας δεν είναι: κρατώντας την επικαρπία, με ειδική μνεία που γίνεται στο συμβόλαιο, ο παρέχων γονέας ή δωρητής εξασφαλίζει ότι καμία ενέργεια δεν μπορεί να γίνει σε σχέση με το ακίνητό του, όπως πχ να πωληθεί ή να υποθηκευθεί χωρίς την ρητή συναίνεσή του και υπογραφή του. Έτσι, εξασφαλίζονται πάρα πολλοί γονείς από το να μείνουν στην τρίτη ηλικία άστεγοι μετά από λανθασμένους χειρισμούς των παιδιών τους.
Διαθήκη & Αποδοχή κληρονομιάς
Η διαθήκη είναι ένα μέσο να «αφήσει» κάποιος την περιουσία του σε κάποιο άλλο πρόσωπο όσο είναι ακόμα εν ζωή και παράγει αποτελέσματα για το μέλλον. Αυτό σημαίνει ότι η διαθήκη συντάσσεται μεν, αλλά παραμένει μυστική μέχρι τον θάνατο του προσώπου, που καταλείπει την περιουσία του. Δεν υπάρχει περιορισμός ως προς τον αριθμό των διαθηκών, που μπορεί να καταρτίσει κάποιος, και αυτό είναι που μπορεί να γεννήσει ανασφάλεια ως προς τη μεταβίβαση. Για παράδειγμα, ένας γονιός μπορεί να κάνει μια διαθήκη σε έναν συμβολαιογράφο και , έπειτα, να την αλλάξει με την κατάρτιση νέας διαθήκης και μετά μιας άλλης κ.ο.κ. Εννοείται, βέβαια, ότι αν με την/τις επόμενη/νες δεν αναφέρει καθόλου τα ακίνητα της προηγούμενης, δεν τη θίγει. Η κάθε νέα διαθήκη αντικαθιστά την προηγούμενη στο μέρος που την αναιρεί είτε ρητά («ακυρώνω την προηγούμενη διαθήκη») ή εμμέσως (αφήνει το ακίνητο σε άλλον κληρονόμο).
Ποια είναι τα είδη των διαθηκών;
Τα είδη των διαθηκών που προτιμώνται είναι είτε η δημόσια που καταρτίζεται σε συμβολαιογράφο παρουσία μόνο του καταλίποντος και τριών μαρτύρων, είτε η ιδιόγραφη, δηλαδή η διαθήκη που ο καταλείπων γράφει μόνος του σε ένα κομμάτι χαρτί, θέτοντας οπωσδήποτε και την ημερομηνία, και την υπογράφει. Η μεν δημόσια φυλάσσεται από τον συμβολαιογράφο, η δε ιδιόγραφη φυλάσσεται από το ίδιο το πρόσωπο σε χώρο που επιθυμεί, αλλά και που είναι εύκολο να βρούνε οι συγγενείς σε περίπτωση θανάτου.
Και οι δύο διαθήκες, μετά τον θάνατο, πρέπει να δημοσιευθούν μέσω μιας απλής και γρήγορης διαδικασίας με την διαφορά ότι η ιδιόγραφη, καθώς δεν έχει καταρτιστεί από συμβολαιογράφο, μπορεί και καλό θα ήταν να συμβαίνει πάντα, να καταστεί «κύρια» ώστε να μην μπορεί να αμφισβητηθεί από κανένα. Στη συνέχεια, αφού δημοσιευθεί η διαθήκη, οι κληρονόμοι έχουν 6 μήνες προθεσμία από την ημέρα της δημοσίευσης, για να προχωρήσουν σε δήλωση φόρου κληρονομιάς στην αρμόδια ΔΟΥ και έπειτα – όχι με υποχρεωτική προθεσμία, αλλά καλό είναι να γίνονται ταυτόχρονα – σε συμβολαιογραφική αποδοχή κληρονομιάς ή αποδοχή κληρονομιάς στην γραμματεία του δικαστηρίου.
Ποια είναι τα έξοδα της διαθήκης;
Η ανασφάλεια της διαθήκης είναι ότι ο κύριος όγκος των εξόδων υπολογίζεται σε μεταγενέστερο χρόνο του θανάτου, ίσως και χρόνια μετά, οπότε και μπορεί να έχουν αλλάξει πολύ τόσο οι φορολογικές κλίμακες όσο και οι δικαστικές διαδικασίες. Για παράδειγμα, κάποτε το αφορολόγητο υπολογιζόταν σε 30.000 ευρώ, μετά από μερικά χρόνια ανέβηκε στις 150.000 ευρώ και μετά ποιος ξέρει;
Το θετικό είναι ότι η αποδοχή κληρονομιάς είναι πάγια πράξη, σε αντίθεση όπως είπαμε παραπάνω με τη γονική παροχή, πράγμα που σημαίνει ότι έχει ένα σταθερό – μέσο – κόστος που δεν μπορεί να ξεφύγει ιδιαίτερα. Πολλοί γονείς προτιμούν τη γονική παροχή, που είναι η άμεση λύση, ώστε αργότερα, μετά τον θάνατό τους, τα παιδιά και εγγόνια τους να μην επιβαρυνθούν επιπλέον με διαδικασίες και έξοδα. Άλλοι, που είτε δεν έχουν συγκεντρώσει το ποσό είτε επιθυμούν να έχουν το δικαίωμα στην περιουσία τους για όλη τη ζωή τους, προχωρούν στη λύση της διαθήκης.
Συμπερασματικά:
-Η γονική παροχή μεταβιβάζει άμεσα και χωρίς δικαίωμα ανατροπής της την περιουσία στα παιδιά, τα έξοδα υπολογίζονται και καταβάλλονται άμεσα και το ίδιο άμεσα μεταβιβάζεται και η κυριότητα. Αυτός που λαμβάνει μπορεί να αξιοποιήσει την περιουσία η οποία πλέον λογίζεται δική του και η ασφαλιστική δικλείδα, που τίθεται, είναι η παρακράτηση της επικαρπίας ώστε να απαιτείται η «άδεια» του επικαρπωτή πριν οποιαδήποτε ενέργεια.
-Η διαθήκη είναι πιο οικονομική λύση σε σχέση με τη γονική παροχή, αλλά δεν έχει άμεσα αποτελέσματα. Η περιουσία εξακολουθεί να είναι αυτού που μεταβιβάζει. Μεταβίβαση μόνο με τη διαθήκη δε νοείται, άλλωστε η διαθήκη είναι μυστική μέχρι τον θάνατο του προσώπου που αφορά. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί με μικρό σχετικά κόστος να αλλάξει εκ νέου και μάλιστα όσες φορές επιθυμεί κάποιος. Επιπλέον, το μεγαλύτερο μέρος των εξόδων είναι άγνωστο, καθώς φόρος κληρονομιάς και έξοδα αποδοχής υπολογίζονται μετά τον θάνατο με τις αξίες και τις κλίμακες που ισχύουν τότε.
ΠΡΟΣΟΧΗ! Τα ανωτέρω αποτελούν μια σύντομη αναφορά των διατάξεων του νόμου, αλλά και μια σύντομη περίληψη των πρακτικών που ακολουθούνται. Δεν ισχύουν χωρίς εξαιρέσεις. Η κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή και οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να συμβουλεύονται έναν δικηγόρο πριν την οποιαδήποτε ενέργειά τους, ώστε να επιτύχουν την καλύτερη διαχείριση της υπόθεσής τους.
