Η λεγόμενη «πολιορκία του Παρισιού», κατά την οποία εξαγριωμένοι αγρότες μπλοκάρουν αυτοκινητόδρομους γύρω από τη γαλλική πρωτεύουσα, απέχει πολύ από τις βίαιες διαμαρτυρίες των Κίτρινων Γιλέκων, οι οποίες ξέσπασαν το 2018 ενάντια στη μεταρρυθμιστική ατζέντα του προέδρου της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν. Περίπου 15.000 χωροφύλακες και αστυνομικοί έχουν αναπτυχθεί για να διασφαλίσουν ότι η πόλη, η οποία φιλοξενεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες του φετινού καλοκαιριού, θα σιτίζεται κανονικά. Όμως, αν κρίνουμε από τη χαοτική αναζήτηση ενός αποδιοπομπαίου τράγου, από το ελεύθερο εμπόριο έως την ενεργειακή μετάβαση, οι οιωνοί δεν είναι καλοί για μια λύση μακράς πνοής.
Ακόμη και μετά από μια σειρά παραχωρήσεων από τον νέο πρωθυπουργό της Γαλλίας Γκάμπριελ Ατάλ, συμπεριλαμβανομένης της δέσμευσης για απόσυρση του σχεδίου αύξησης των φόρων στα αγροτικά καύσιμα και μια νέα επίδειξη αντίθεσης από τον Μακρόν σε μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το μπλοκ Mercosur της Νότιας Αμερικής, τα τρακτέρ δεν έχουν επιστρέψει σπίτι. Αυτό είναι λογικό να προκαλεί ανησυχία, δεδομένου ότι η Γαλλία αντιμετωπίζει τους αγρότες της αρκετά καλά «στα χαρτιά»: οι αγροτικές επιδοτήσεις είναι το μεγαλύτερο κονδύλι στον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Γαλλία ο μεγαλύτερος αποδέκτης ως χώρα – αντιστοιχούσαν σε περίπου 9,5 δισεκατομμύρια ευρώ το 2022. Εκείνο το έτος, το μέσο ετήσιο εισόδημα ενός Γάλλου αγρότη ήταν περίπου 50.000 ευρώ, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, δηλαδή άνω της μεσαίας τάξης, αν και ο συγκεκριμένος μέσος όρος συγκαλύπτει πολλές ανισότητες.
Δυσκολίες… μετάβασης
Ίσως γινόμαστε μάρτυρες καθυστερημένης εκδήλωσης οργής μετά την απότομη αύξηση του πληθωρισμού εν καιρώ πολέμου από τις πύλες του αγροκτήματος μέχρι τα πιάτα των καταναλωτών. Οι τιμές καταναλωτή δεν αυξάνονται πια σημαντικά, ωστόσο η χρονική στιγμή των συγκεκριμένων διαμαρτυριών υποδηλώνει ότι οι αυξήσεις των τιμών έχουν γίνει άνισα αισθητές από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και εξής.
Οι αγρότες αναφέρουν ότι συμπιέζονται μεταξύ υψηλότερου κόστους εισροών και της διαπραγματευτικής ισχύος των μεγάλων αλυσίδων λιανικής – ενώ και οι ίδιοι βρίσκονται υπό πολιτική πίεση μετά την άνοδο 29% στις τιμές των τροφίμων στην ΕΕ από τον Ιανουάριο του 2021. Η συμπεριφορά των καταναλωτών έχει αλλάξει και μάλλον όχι προς όφελος των αγροτών: η πλειονότητα των ερωτηθέντων Γάλλων πολιτών σε δημοσκόπηση υποστηρίζει τις διαμαρτυρίες, αλλά ταυτόχρονα η πλειοψηφία μείωσε επίσης την κατανάλωση τροφίμων πέρυσι – ειδικά των συνδεδεμένων με την ευεξία βιολογικών.
Η αναζήτηση για έναν ένοχο ώθησε επίσης τους πολιτικούς να κουνήσουν το δάχτυλο στη φιλόδοξη ενεργειακή μετάβαση την οποία καθοδηγούν οι Βρυξέλλες. Σε τελική ανάλυση, έχουμε δει και άλλες ευρωπαϊκές χώρες να αντιμετωπίζουν θυμωμένους αγρότες – η Ολλανδία τους είδε ακόμη και να εισέρχονται στην πολιτική και να κερδίζουν μεγάλες νίκες σε αυτοδιοικητικές εκλογές – και τα κοινά παράπονα παντού περιλαμβάνουν τον αυξημένο ανταγωνισμό από το εξωτερικό και τους αυστηροποιημένους περιβαλλοντικούς κανόνες στο εσωτερικό.
Οι αποκαλούμενοι στόχοι «Από το αγρόκτημα στο πιρούνι» περιλαμβάνουν τη μείωση στο μισό της χρήσης φυτοφαρμάκων, τη μείωση της χρήσης λιπασμάτων και τον διπλασιασμό της βιολογικής γεωργικής γης έως το 2030 – κάτι που σύμφωνα με τους επικριτές σημαίνει λιγότερη επισιτιστική ασφάλεια, λιγότερα αγροκτήματα και υψηλότερες τιμές για τους καταναλωτές. Ο πρωθυπουργός Ατάλ έχει επικρίνει τους Πράσινους και τους Σοσιαλιστές ότι έχουν αντιμετωπίσει τους αγρότες ως «ρυπαίνοντες», ενώ το κόμμα της Μαρίν Λεπέν θέλει από την άλλη πλευρά να σταματήσει την Πράσινη Συμφωνία.
Αυτό μοιάζει κάπως βολική εξήγηση. Ναι, το πρόσφατο σοκ πληθωρισμού θα πρέπει να ωθήσει τους ηγέτες και τους αξιωματούχους να ρίξουν μια νέα ματιά στον ρυθμό και το κόστος της απαλλαγής από τις εκπομπές ρύπων άνθρακα, συμπεριλαμβανομένου του προγράμματος που συνδέει το αγρόκτημα με το «πιρούνι» του καταναλωτή. Η λογική υπαγορεύει ότι ένα σχέδιο που εξαθλιώνει ή τιμωρεί τους αγρότες δεν έχει νόημα – όπως δεν έχει και ένα σχέδιο το οποίο να αναμένει από τους καταναλωτές να πληρώσουν το αρχικό κόστος μιας γεωργίας με χαμηλότερες εκπομπές ρύπων.
Η κοινή λογική, ωστόσο, υποδηλώνει επίσης ότι η πολιτική προτίμηση για το status quo δεν πρόκειται να βοηθήσει: οι γεωργικές εκπομπές μόλις και μετά βίας έχουν υποχωρήσει ως μερίδιο του συνόλου των ρύπων από την αλλαγή του αιώνα και η κλιματική αλλαγή μπορεί επίσης να απειλήσει την επισιτιστική ασφάλεια. Πρόκειται για δύσκολους συμβιβασμούς, ωστόσο η επένδυση στην καινοτομία για την επίτευξη αύξησης της παραγωγικότητας χωρίς επιδείνωση της περιβαλλοντικής ζημίας είναι μια απάντηση, εκτιμά ο καθηγητής Άλαν Μάθιους του Trinity College του Δουβλίνου. Η μεταρρύθμιση αυτών των προαναφερθεισών επιδοτήσεων της ΕΕ προκειμένου να γίνουν πιο αποτελεσματικές είναι μια άλλη.
