Οι κλέφτες και αρματολοί, το αξιοποίησαν, στο μέγιστο βαθμό στις μάχες που έδωσαν.
Του Ανδρέα Κολλιόπουλου
Ο αγώνας της Εθνικής Παλιγγενεσίας και η Επανάσταση του ’21 ταυτίστηκε πολεμικά με ένα όπλο που χρησιμοποιούσαν κλέφτες και αρματολοί, αλλά και γενικότερα οι πολεμιστές εκείνης της εποχής.
Το θρυλικό και ηρωικό καρυοφύλλι ήταν το πιο διαδεδομένο όπλο των αγωνιστών του 1821. Ένα είδος μικρού λεπτόκανου και εμπροσθογεμούς τυφεκίου που είχε τον υποκόπανο σε σχήμα πυραμίδας.
Πρόκειται για ένα εξαιρετικά μακρύκαννο εμπροσθογεμές τυφέκιο με λεία κάννη, ο αρχικός σχεδιασμός του οποίου έλκεται από τον 16ο αιώνα και το οποίο εξελίχθηκε ως τα τέλη του 18ου αιώνα.
Είναι το όπλο που χρησιμοποιούσαν οι κλέφτες και οι αρματολοί, αλλά και οι Οθωμανοί, στις μάχες που έδωσαν μεταξύ τους.
Ταυτίστηκε με τον αγώνα του Γένους
Το καρυοφύλλι ταυτίστηκε με τον αγώνα του ελληνικού γένους και έμεινε στην συλλογική συνείδηση του έθνους, σαν το όπλο που απελευθέρωσε τους «ραγιάδες» από τους Τούρκους.
Γι’ αυτό και θεωρείται πλέον ένα είδος ιστορικού κειμηλίου, με ένα μηχανολογικό εξοπλισμό ξεχωριστό που διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από τα όπλα των επόμενων βιομηχανικών παραγωγών που ακολούθησαν.
Η τεχνολογία και η εξέλιξη του τουφεκιού
Αρχικά η πυροδότηση γινόταν με φυτίλι, αλλά με την πάροδο του χρόνου αυτό αντικαταστάθηκε από σύστημα πυροδότησης με πυριτόλιθο.
Ο πυριτόλιθος προκαλούσε σπινθήρα κατά την κρούση της σφύρας στον άκμονα (κάλυμμα σκάφης) του όπλου, ο οποίος άναβε την πυρίτιδα. Κατά τη δεκαετία του 1820 τα τυφέκια εφοδιάσθηκαν με μηχανισμό πυροδότησης με καψύλλιο.
Το καψύλλιο της εποχής αποτελείτο από εκρηκτικό (ή πυροκροτικό) υδράργυρο ο οποίος εμπεριεχόταν σε θήκη από φύλλο χαλκού και τοποθετείτο στον άκμονα του όπλου, σε υποδοχή από ατσάλι.
Η σχέση του αγωνιστή με το καρυοφύλλι
Ανεξάρτητα από τον τεχνολογικό τομέα εκείνο που έκανε το καρυοφύλλι να διαφέρει, ήταν η συναισθηματική σχέση που αποκτούσε ο κάθε πολεμιστής με το συγκεκριμένο όπλο.
Η σχέση αυτή αποτυπώνεται στην παραδοσιακή δημοτική μουσική και ειδικότερα στα κλέφτικα τραγούδια που έγιναν γνωστά και αγάπησαν οι Ευρωπαίοι μετά την απελευθέρωση του γένους.
Η κουλτούρα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία
Ωστόσο, οι ρίζες της σχέσης αυτής που είχαν οι Έλληνες αγωνιστές με το καρυοφύλλι τους, δεν πήγαζε μόνο από την δίψα για την ελευθερία τους και τη σκληρή ζωή που έκαναν στα βουνά, αλλά είχε να κάνει με μία ολόκληρη κουλτούρα.
Κουλτούρα που ήταν κυρίαρχη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Έλληνες, οι Τούρκοι και οι υπόλοιποι λαοί που ζούσαν κάτω από το καθεστώς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, των Σουλτάνων και των Πασάδων ήταν αυτοί που το «έντυσαν» και το «στόλισαν».
Ο στολισμός και η αισθητική τους
Του έβαλαν ξύλο, το σκάλισαν, του έφτιαξαν περιγράμματα και περίτεχνα σχήματα στην επιφάνειά του, ακόμα και μπρούντζο για να το ομορφύνουν, βγάζοντας του μια άλλη αισθητική.
Αισθητική που σκιαγραφούσε αυτή την ιδιαίτερη σχέση και την κουλτούρα που υπήρχε για αυτό το όπλο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ανάλογα βέβαια και τα χαρακτηριστικά του κάθε πολεμιστή, το γένος, το θρήσκευμα του και πολλά ακόμα.
Έλληνες και Τούρκοι, υπόδουλοι και κατακτητές, φρόντιζαν το καρυοφύλλι τους , το αγαπούσαν, το συντηρούσαν και δένονταν μαζί του.
Η ενετική προέλευση και η Δύση
Όμως το όπλο αυτό δεν εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά στην Δύση και μάλιστα αρκετά χρόνια πριν από την Επανάσταση του ’21.
Πιο συγκεκριμένα οι ιστορικές αναφορές υπογραμμίζουν την ενετική προέλευση και κατασκευή του καρυοφυλλιού.
Ποτέ όμως η Δύση και οι πολεμιστές της δεν είχαν το συναισθηματικό δέσιμο που υπήρχε για το όπλο αυτό στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Πολύτιμο στα χέρια καλών σκοπευτών
Άλλωστε, το καρυοφύλλι χρησιμοποιήθηκε κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη στις αρχές του 17ου αιώνα έως στα μέσα του 18ου αιώνα.
Από πλευράς πολεμικής τακτικής το καρυοφύλλι απέβαινε άχρηστο στους τακτικούς στρατούς της Δύσης, όμως στα χέρια καλών σκοπευτών ήταν πολύτιμο.
Το αξιοποίησαν κλέφτες και αρματολοί
Οι πολεμιστές το προτιμούσαν από τα πλατύκανα αρκεβούζια διότι γεμίζονταν εύκολα με τα λεγόμενα “χαρτούτσα” και “φουσέκια” δηλαδή ελαφρά φυσίγγια.
Οι κλέφτες και αρματολοί, γνωρίζοντας καλά την πολεμική τεχνική, αξιοποίησαν το καριοφίλι στο μέγιστο βαθμό στις μάχες που έδωσαν, κυρίως μέσα από τον λεγόμενο κλεφτοπόλεμο. Ακόμα και υποκόπανος του χρησιμοποιούνταν με αποτελεσματικότητα ως ρόπαλο σε έσχατη ανάγκη.
Είδη καρυοφυλλιών και ονομασίες τους
Αν και γενικά όλα τα τυφέκια της εποχής είχαν τη γενική ονομασία «καρυοφύλλι», οι ιδιοκτήτες τους τα ξεχώριζαν σε είδη ανάλογα με το λαμνί (κάννη), τις φωτιές, το μάκρος του και τα «παφίλια» που το κρατούσανε δεμένο στο κοντάκι (πέντε ως οκτώ παφίλια).
Μερικά από τα είδη καρυοφυλλιών ήταν: Φιλύντρα, Λαζαρίνα, Μιλιώνι, Νταλιάνι, Τρικιώνι, Αρμούτι, Γκιζαήρ, Σισανές, Ντάντσικα, Σαρμάς, Σαρμά-Σισανές, Χαρέ Σαρμά, Παπά Καριοφίλι, Ψαλιδιάς, Σαντέ, Μαντζάρι κ.ά.
Το καρυοφύλλι ήταν από τα αγαπημένα όπλα των αγωνιστών που τα βάφτιζαν και με ξεχωριστό όνομα. Ο Αθανάσιος Διάκος το έλεγε «παπαδιά», ο Καραϊσκάκης «Βασιλική», ο Δημ. Μακρής «Λιάρο» κ.λπ.
Οι εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας
Τρεις εκδοχές υπάρχουν για την προέλευση του ονόματός του. Η πρώτη είναι ότι η κάννη του είχε σχήμα καρυόφυλλου όπως τα μετέπειτα τρομπόνια (tromblons).
Η δεύτερη ότι έφερε κατά την συνήθεια της εποχής, σαν έμβλημα του οπλοπωλείου ένα καρυόφυλλο και η τρίτη, ότι δίπλα στον λύκο έφερε χαραγμένη την επιγραφή του κατασκευαστού στην Βενετία οίκου των Carlo e filii. (Καρόλου και υιών).
*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Νεολόγος” των Πατρών
