Επιμέλεια: Φάνης Βγενόπουλος
Η Πάτρα, είναι η πρώτη μεγάλη ελληνική πόλη, που απελευθερώνεται από τον ζυγό των ναζί και των ντόπιων συνεργατών της, τέτοιες ημέρες πριν από 78 χρόνια. Στις 4 Οκτωβρίου 1944, οι 850 αντάρτες του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ) και οι 200 Βρετανοί μετά από διήμερη μάχη καταφέρνουν να εκδιώξουν από τη πόλη τη Γερμανική φρουρά. Από τους 400 άνδρες 25 έχουν σκοτωθεί και άλλοι τόσοι είναι αιχμάλωτοι. Οι υπόλοιποι με πλωτά φεύγουν για τη Στερεά Ελλάδα από τις παραλίες του Ρίου και του Αγίου Ανδρέα.
Την επόμενη μέρα, Πέμπτη 5 Οκτωβρίου, καταφθάνει στην Πάτρα ο Πατρινός υπουργός της κυβέρνησης εθνικής ενότητας Παναγιώτης Κανελλόπουλος, όπως και ο αρχηγός του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης. Ο κόσμος που βρισκόταν όλη την ημέρα στους δρόμους και τις πλατείες σχημάτισε αυθόρμητα συγκέντρωση κάτω από το αρχηγείο του ΕΑΜ από τον εξώστη του οποίου ο υπουργός απηύθυνε λόγο, διακοπτόμενος συχνά από ζητωκραυγές και λαϊκά συνθήματα όπως «Ζήτω ο Κανελλόπουλος», «Ζήτω η Κυβέρνηση», «Ζήτω ο ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ», «Ζήτω ο Άρης».
Αποσπάσματα από τον λόγο του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, δημοσιεύει στο φύλλο της επομένης ο «Νεολόγος» των Πατρών. Ο αχαιός πολιτικός σε κλίμα ανάτασης και συγκίνησης, από το μπαλκόνι του αρχηγείου του ΕΑΜ, μεταξύ άλλων αναφέρει τα εξής: «Είμαι ευτυχής που κατόπιν μακράς απουσίας, επανήλθον εις το έδαφος της αγαπημένης μου πατρίδος, ελευθερωμένης πλέον. Ξαναγεννιέμαι. Είμαι βαθύτατα συγκινημένος από΄την υποδοχήν που μου εκάματε. Είμαι ευτυχής που, πρώτος εγώ από τους συναδέλφους μου εις την Εθνική μας Κυβέρνησιν, επάτησα το πόδι μου εις την ελευθέραν Πελοπόννησον. (Φωναί: Γειά σου, καμάρι της Πάτρας! Να μας ζήσης!).
Σου φέρνω, λαέ των Πατρών και της Αχαΐας, εκ μέρους της Κυβερνήσεώς μας, Κυβερνήσεως εθνικής, που περιλαμβάνει όλα τα κόμματα, όλες τις τάξεις και όλες τις οργανώσεις αντιστάσεως με επί κεφαλής από όλες το ΕΑΜ. (Φωναί ρυθμικαί: ΕΑΜ! ΕΑΜ!)».
[…] Κατόπιν ο κ. Κανελλόπουλος ωμίλησε με θαυμασμόν δια την επίσκεψίν του εις το στρατηγείον του θρυλικού Άρη (Βελουχιώτη), διοικητού της 3ης Μεραρχίας, ο οποίος αφίκετο επίσης εις την πόλιν μας».
Ο λόγος του στρατηγού Άρη Βελουχιώτη
Ο «Νεολόγος» των Πατρών στο φύλλο της 6ης Οκτωβρίου 1944, δημοσιεύει το λόγο του Άρη Βελουχιώτη από τον εξώστη του αρχηγείου του ΕΑΜ, προς τους συγκεντρωμένους Πατρινούς, ως εξής:
«Ενεφανίσθη κατόπιν εις τον εξώστην ο στρατηγός (της ιεραρχίας των καπεταναίων) Άρης, κοντού αναστήματος, με μαύρον βελούδινον σκούφον και μαύρην μακράν γενειάδα. Η εμφάνισίς του προεκάλεσε φρενιτιώδεις εκδηλώσεις. Όταν αποκατεστάθη η ησυχία, ο Άρης, επίσης διακοπτόμενος από ζητωκραυγάς και χειροκροτήματα, εχαιρέτησεν τον λαόν των Πατρών δια την απελευθέρωσίν του από την Γερμανικήν κατοχήν και από την βίαν του Κουρκουλάκου. Ομιλών δια τα τάγματα ασφαλείας είπεν:
– Από την πρώτη στιγμή προσεπάθησα να τους δώσω να εννοήσουν ότι η στάσις των ήταν αντεθνική. Αυτοί όμως είχαν πάρει την απόφασί τους να μείνουν μέχρι τέλους πιστοί στους Γερμανούς. Δυστυχώς, υπάρχουν πόλεις Ελληνικές που θρηνούν θύματα, όχι του αγώνος εναντίον των κατακτητών, αλλά του αγώνος εναντίον ανθρώπων που μόνον το όνομα είχαν ελληνικό. Είμαι ευτυχής γιατί στην Πάτρα, αν έχουμε θύματα, τα έχουμε στην πόλη εναντίον του κατακτητού. Και τούτο , γιατί οι ανθέλληνες των Ταγμάτων Ασφαλείας με τον γερμανό Κουρκουλάκο, δέχθηκαν την τελευταία στιγμή να παραδοθούν στους Συμμάχους. Επανειλημμένως τους είχα προτείνει και μάλιστα στην τελευταία μου επιστολή τους έλεγα ότι δεν είνε Έλληνες αν έστω και την τελευταία στιγμή δεν βγουν από την Πάτρα για να κτυπήσουν τους Γερμανούς. Είχαν όμως αναλάβει υποχρεώσεις και απεδείχθη ότι ο Κουρκουλάκος ήταν συνταγματάρχης του γερμανικού στρατού».
Η λαϊκή κυριαρχία
Στη συνέχεια της εμπνευσμένης ομιλίας του, ο Άρης Βελουχιώτης δίνει στο πολιτικό στίγμα για την «επόμενη ημέρα» και το πώς θα ήθελε να κινηθεί το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ στην ελεύθερη Ελλάδα.
Όπως γράφει ο «Νεολόγος» των Πατρών: «Κατόπιν ο στρατηγός Άρης ωμίλησε δια την απελευθέρωσιν των Πατρών και την αναγνώρισιν της λαϊκής κυριαρχίας, με απτόν παράδειγμα την εγκατάστασιν του δημάρχου συναγωνιστού Βασιλ. Ρούφου.
[…] Δεν σας υποσχόμεθα τίποτε. Ζητούμε την μεγαλύτερη συμμετοχή στο έργον της εθνικής μας κυβέρνησης για την αποκατάσταση της πλήρους ελευθερίας της Ελλάδας, εθνικής και κοινωνικής. Δεν θα σας δώσουμε τίποτε. Ό,τι πάρετε , θα το πάρετε μόνοι σας, με την γροθιά σας. Ο Ελληνικός λαός αρκετά έχει συκοφαντηθή και αρκετά έχει γίνει καρικατούρα με γκλίτσα και τσαρούχια στις γελοιογραφίες των ξέρων περιοδικών. Ο Ελληνικός λαός, που άδραξε την ανθρωπότητα και την έβγαλε από το σκοτάδι, έχει σήμερα την ζωτικότητα να ξανοίξη νέους δρόμους. Ο Ελληνικός λαός θα κερδίση ό,τι κερδίση μονάχα χάρις στην πάλη και το ακατάβλητο ψυχικό του σθένος. Εγώ σας δίνω μια διαβεβαίωση, ότι θα εξακολουθήσουμε τον αγώνα πλάι στους μεγάλους μας Συμμάχους και δεν θ’ αφήσουμε το όπλο μέχρι τέλους, αν δεν ιδούμε την Ελλάδα μας ξανά ευτυχισμένη και μεγάλη. Έχουμε πεποίθηση ότι ο λαός έχει αρκετά πειραματισθή κατά τα τελευταία χρόνια και ότι θ’ ακολουθήση γραμμές τέτοιες, ώστε να βγη νικητής εις το τέλος. Η εθνική μας κυβέρνηση έχει χαράξει τη γραμμή για τη λύση όλων των προβλημάτων με την λαϊκή κυριαρχία».
*Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα Νεολόγος
