Της Βίκυς Μαυρομάτη
Εδώ και αρκετό καιρό, βλέπουμε συχνά στα κοινωνικά δίκτυα το hashtag#Me Too μετά από ισχυρισμούς που έγιναν εναντίον κάποιων επώνυμων ηθοποιών και σκηνοθετών του Hollywood. Γυναίκες και άντρες μοιράζονται τις εμπειρίες τους από σεξουαλικές επιθέσεις, βιασμούς, σεξουαλική παρενόχληση και άλλες μορφές σεξουαλικής κακοποίησης. Το μέγεθος αυτών των αποκαλύψεων θέτει το ερώτημα, πώς όλο αυτό επηρεάζει την ψυχική υγεία; Ο «Νεολόγος» απευθύνθηκε στη ψυχολόγο Ειρήνη Λιάμπα για να μας αναλύσει το θέμα.
Ας μιλήσουμε με αριθμούς
Η σεξουαλική κακοποίηση επηρεάζει τις γυναίκες πολύ περισσότερο από ότι τους άνδρες. Μιλώντας με αριθμούς σχεδόν το 90% των θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης είναι γυναίκες. 1 στις 6 γυναίκες θα ζήσουν τον βιασμό στη ζωή τους και πολλές περισσότερες θα αντιμετωπίσουν άλλες μορφές σεξουαλικής επίθεσης όπως ανεπιθύμητο άγγιγμα ή διαδικτυακές σεξουαλικές επιθέσεις. Αυτό υπογραμμίζει την δυσλειτουργική στάση – κοινωνικά – για την γυναίκα. Καθώς αυτή η στάση επηρεάζει και όσες δεν έχουν υποστεί κακοποίηση.
«Πότε θα συμβεί και σε μένα;»
Οι περισσότερες γνωρίζουμε κάποιον που έχει κακοποιηθεί και πολλές κάνουμε ότι μπορούμε για να αποφύγουμε τον κίνδυνο, με κόστος συναισθηματικό και σωματικό. Το άγχος για το «πότε θα συμβεί και σε μένα;» είναι εξαντλητικό. Και αυτός είναι ένας από τους κύριους λόγους που το #MeToo έχει αποκτήσει δύναμη. Μέσω αυτής της δραστηριότητας πολλές γυναίκες νοιώθουν ότι δεν είναι μόνες και ότι οι δικές τους εμπειρίες είναι συχνές στο ευρύτερο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο. Θύματα όμως μπορεί να είναι και οι άνδρες.
Και οι άνδρες μπορεί να είναι θύματα
Η σεξουαλική βία είναι ένα θέμα που αντιμετωπίζουν πολλές γυναίκες και άλλες τόσες πρέπει να το έχουν κατά νου. Όμως αυτό δεν πρέπει να επισκιάζει το γεγονός ότι οι άνδρες μπορεί επίσης να είναι θύματα. Οι άνδρες που έχουν θυματοποιηθεί σεξουαλικά συχνά αισθάνονται ευνουχισμένοι ή μεγάλη ντροπή και αυτός είναι ένας λόγος που δεν μιλούν για αυτό. Όμως ακόμα κι όταν οι άνδρες είναι θύματα σεξουαλικής επίθεσης, ο θύτης συνήθως είναι άνδρας.
Σεξουαλική παρενόχληση: Η πιο κοινή μορφή κακοποίησης
Και μπορεί οι περισσότερες συζητήσεις να γίνονται γύρω από τον βιασμό κι άλλες βίαιες μορφές σεξουαλικής επίθεσης, όμως οι έρευνες δείχνουν ότι η σεξουαλική παρενόχληση είναι η πιο κοινή μορφή σεξουαλικής κακοποίησης που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες. Στον εργασιακό χώρο, μπορεί να ενισχύσει διακρίσεις μεταξύ των φύλων και να χρησιμοποιηθεί για να κάνει τις γυναίκες να νοιώσουν κατώτερες αλλά και να τις υποχρεώσει σε ανεπιθύμητο σεξ. Μαζί με μια άλλη μορφή παρενόχλησης, αυτήν που γίνεται στο δρόμο και η γυναίκα πρέπει να αντιμετωπίσει σεξουαλικές προτάσεις από αγνώστους, απειλές και προσβλητικά επίθετα, έχει αποδειχθεί ότι μπορούν να δημιουργήσουν μεγάλο άγχος, ανασφάλεια και μόνιμη ανησυχία στην γυναίκα. Είτε έχει εκτεθεί είτε όχι.
Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία
Τα περισσότερα δεδομένα λένε ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν προβλήματα ψυχικής υγείας σε μεγαλύτερα ποσοστά από τους άνδρες. Το εύκολο είναι να το αποδώσουμε στις ορμόνες ή σε κάτι ξεχωριστό που αφορά τον γυναικείο εγκέφαλο. Όμως υπάρχει πιο προφανής αιτία : οι γυναίκες ζουν σε μια κοινωνία που συνεχώς τις εκθέτει σε τραύμα και τους θυμίζει την υποτιθέμενη κατωτερότητα.
Οι έρευνες συνεχώς συνδέουν την έκθεση σε διακρίσεις με το στρες και την ψυχική ασθένεια. Ο βιασμός και η σεξουαλική επίθεση είναι η πιο συχνή αιτία μετατραυματικου στρες. Οι στατιστικές δείχνουν κοντά στο 40 % των γυναικών που επιβίωσαν από σεξουαλική επίθεση να έχουν αναπτύξει μετατραυματικό στρες.
Η ευθύνη
Μέσω της κινητοποίησης του #Me too ήρθε στην επιφάνεια και ένα άλλο σημαντικό ζήτημα. Η επίρριψη ευθύνης στο θύμα. Άνθρωποι που σχολιάζουν κάνουν ερωτήσεις για τον τρόπο που είχαν ντυθεί, για τον λόγο που πάλεψαν κόντρα στο θύμα, για τον λόγο που κυκλοφορούσαν αργά. Είναι σαφές ότι ένας υγιής και ισορροπημένος άνθρωπος δεν επιτίθεται σε άλλους , ότι ρούχο κι αν φοράει. Όμως αυτού του τύπου επίρριψη ευθύνης δημιουργεί σύγχυση για τις συνέπειες στην ψυχική υγεία και αναγκάζει τα θύματα να υποφέρουν σιωπηρά. Και δεν είναι λίγοι.
Οι επιζώντες από τις επιθέσεις δεν είναι άλλοι άνθρωποι, είναι οι κόρες μας, οι μητέρες μας, οι αγαπημένοι μας. Αλλά ακριβώς επειδή μια γυναίκα δεν μιλάει, δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να είναι θύμα επίθεσης. Μερικές γυναίκες προτιμούν να το κρατήσουν για τον εαυτό τους. Άλλες ανησυχούν για την αντίδραση ούσες μάρτυρες της εμπειρίας άλλων γυναικών. Κι εκεί είναι το πρόβλημα. Κάθε φορά που μια γυναίκα αμφισβητείται για την ιστορία της, της ζητούνται απαντήσεις και εκτίθεται σε δημόσιο εξονυχιστικό έλεγχο – που δεν θα κάναμε ας πούμε σε ένα θύμα ληστείας – ξανατραυματίζεται.
Δεν θα έπρεπε να το αφήνουμε όλο στο εν δυνάμει θύμα να βρει τρόπο να ξεφύγει !Το #MeToo μπορεί να είναι η αρχή της επαναπλαισίωσης του φαινόμενου της σεξουαλικής κακοποίησης. Είναι μια δυνατή ευκαιρία για εμάς τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας να εντείνουμε τις προσπάθειες να στηρίξουμε τους επιζώντες και να επεξεργαστούν το τραύμα τους. Είναι σπουδαίοι άνθρωποι, είναι ήρωες.
Θύτες και συνήθεις χειρισμοί θυμάτων
Ας αναφερθούμε όμως στους πιο συνήθεις χειρισμούς που χρησιμοποιούν οι θύτες και που συχνά συμβάλλουν στην σιωπή που διατηρούν τα θύματά τους.
Αρχικά απομονώνουν και σωματικά εκφοβίζουν το θύμα τους. Είτε αυτό είναι με ένα πρόσχημα να της δείξει ένα σπίτι ή κάτι άλλο, μια συνάντηση που έτυχε να οριστεί σε ξενοδοχείο ή μια στάση στο σπίτι για να πάρει κάτι που έχει ξεχάσει, ο στόχος είναι η γυναίκα να είναι μόνη της. Μετά είτε την αρπάζει, την εγκλωβίζει σε έναν χώρο κλειδώνοντας ώστε να μην μπορεί να βγει, ή χρησιμοποιεί την σωματική του διάπλαση για να εκφοβίσει και να την εξουσιάσει.
Στην συνέχεια κανονικοποιούν την παρενόχληση, δηλαδή την κάνουν να φανεί σαν μια νορμάλ συμπεριφορά. Έτσι δεν δίνουν καμία σημασία στην ακατάλληλη συμπεριφορά τους και φέρονται σαν να ήταν απόλυτα κανονική και αποδεκτή – μια καθημερινή κατάσταση
Το επόμενο βήμα είναι να προσπαθήσουν να κάνουν την γυναίκα να νοιώσει ένοχη. Οι γυναίκες έχουν γαλουχηθεί να νοιάζονται και να βοηθούν τους άλλους – όχι να δημιουργούν ένταση ή συγκρούσεις δημοσίως.
Χρησιμοποιούν αποκλειστικά ή σε συνδυασμό με άλλα πράγματα τη δύναμή τους να εκφοβίζουν τις γυναίκες, ίσως κάνοντάς τις γυναίκες να ακολουθήσουν ή υπονοώντας αρνητικές συνέπειες αν δεν το κάνουν.
Συχνά οι θύτες δεν χρειάζεται να πουν πολλά – η θέση τους και η διαφορά δυναμικής μιλάνε από μόνες τους. Το μήνυμα είναι ότι η γυναίκα πιστεύει ότι πρέπει να πάει με τα νερά του και να του φέρεται καλά αλλιώς θα μπορούσε να της κάνει τη ζωή πολύ δύσκολη, να μπλοκάρει κάθε ευκαιρία ή και ακόμα και να της καταστρέψει την καριέρα.
