Του Θανάση Κούστα
Συνήθως, τους καυτούς μήνες τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, της δεκαετίας του 1960, βρισκόμουν στην Πάτρα, για τις καλοκαιρινές μου διακοπές. Έμενα στο Βλατερό και με την παρέα μου, καμιά δεκαριά πιτσιρικάδες, κατηφορίζαμε τα πρωινά στο λιμάνι για να πάρουμε δροσό, πριν καταλήξουμε στην Γλυφάδα για μπάνιο.
Ήταν μαγική αυτή η βόλτα κι εγώ ένοιωθα πως μεγάλωνα πιο γρήγορα από τις εικόνες, τις φωνές και το βουητό ενός λιμανιού που αγκομάχαγε μαζί με τους ανθρώπους και μέχρι τότε, πρόσφερε αφειδώς μεροκάματα, συνεχή βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και πλούτο στην πόλη.
Το βουητό του λιμανιού
Καράβια εμπορικά πλευρισμένα στις αποβάθρες και άλλα αρόδου που περίμενα υπομονετικά να ξεφορτώσουν. Εκείνα τα χρόνια 200-250 πλοία γενικού φορτίου έφθαναν στο λιμάνι μας έμφορτα με πρώτες ύλες, προϊόντα και εμπορεύματα. Διάχυτες μυρωδιές, φασαρία, από τα διπλόκαρα που πηγαινοέρχονταν χωρίς σταματημό και μιλιούνια οι εργάτες των σωματείων ξηράς και θαλάσσης.
Οι μπίγιες στα πλευρισμένα πλοία γενικού φορτίου, τα «General Cargo», ανεβοκατέβαιναν ασταμάτητα. Το αργάνι, η πόστα δηλαδή των εργατών είχε μοιράσει τους ρόλους με τις εντολές του «φόρμαν» που είχε την ευθύνη της εκφόρτωσης του πλοίου. Άλλοι μέσα στο κύτος του καραβιού, άλλοι από ‘ξω και άλλοι πάνω στην μπουγάδα που φώναζαν συνεχώς «βίρα, ώπα και μάϊνα», προστάζοντας με θυμό τους χειριστές. Τρίζανε τα παλάγκα, οι ηλιοκαμένοι εργάτες ιδρωκοπάγανε με αγκομαχητό και λοξοκοιτάζανε τα ουζερί της παραλίας που τους περίμεναν με τους μαρμάρινους πάγκους γεμάτους με γουλιά και αγγουράκια με χοντρό αλάτι.
Όταν ξεφόρτωναν μπακαλιάρο σε σακιά, χαρμάνιαζε η μυρουδιά της θάλασσας με τις βαριές μυρουδιές της αρμύρας του μπακαλιάρου, που κυριεύανε τις προβλήτες και έφθαναν μέχρι την Ζαΐμη και την Κολοκοτρώνη. Περίμεναν και οι Πατρινοί χοντρομπακάληδες της Αγίου Ανδρέου τα νέα φορτία για να στείλουν τις παραγγελίες στην Ζάκυνθο και να γεμίσουν τα μπακάλικα στις γειτονιές . Πιο πέρα κοντά στον μόλο, ξεφόρτωναν γαιάνθρακα. Το κάρβουνο έπαιζε ακόμη σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα και οι καραβιές έδιναν και έπαιρναν. Και οι εργάτες θαλάσσης που κατέβαιναν στα αμπάρια «γινόσαντε» μαύροι από την καρβουνόσκονη και μαύροι ήταν όταν το απόγευμα ανηφόριζαν την Γούναρη για τα Προσφυγικά και έκαναν στάσεις στου Νεζερίτη και στου Ζορμπά για ένα ούζο στα όρθια και ένα ραπανάκι για μεζέ. Την άλλη μέρα θα είχαν την οδυνηρή απανθράκωση για να ετοιμάσουν τα αμπάρια καθαρά για άλλα φορτία. Το εισαγωγικό και το εξαγωγικό εμπόριο, λόγω του λιμανιού που από παλιά ήταν η πύλη της χώρας μας με την δύση, έδινε ζωή στην πόλη, προσέφερε πλούτο και πλήθος επαγγελμάτων στηρίζονταν πάνω σε αυτό.
Τα πρώτα «σύννεφα»
Οι εικόνες αυτές όμως δεν θα έμεναν για πολύ ίδιες, ήδη προς το τέλος της δεκαετίες άρχισαν να φαίνονται τα μαύρα σύννεφα. Σταδιακά μεν αλλά με γοργούς ρυθμούς οι σύγχρονες τεχνολογίες εισήγαγαν και νέες μεθόδους στην μεταφορά των φορτίων, που βελτίωναν τον χρόνο και το κόστος. Το λιμάνι της πόλης που είχε τον εμπορικό του χαρακτήρα από την Ρωμαϊκή εποχή, δεν ακολούθησε την πρόοδο. Και η πόλη που στήριξε που ονομάστηκε εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο αδράνησε και αδιαφόρησε.
Η… προφητεία του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πατρών
Toν Μάιο του 1971, το Δελτίον του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πατρών, έγραφε για μια σπουδαία είδηση (με προφητικό περιεχόμενο) που πέρασε, πιθανόν τότε στα ψιλά, αποτύπωνε όμως μια πραγματικότητα που θα είχε σημαντικό ρόλο μετέπειτα και στην διαμόρφωση της αποβιομηχάνισης αλλά και στην παραγωγική – επενδυτική υστέρηση στην περιοχή μας.
Το κείμενο έχει ως ακόλουθα:
«Η χρήσις των εμπορευματοκιβωτίων (Containers) συνεχίζεται με διαρκώς αύξοντα ρυθμόν, τόσον εις τας θαλασσίας όσον και τας χερσαίας μεταφοράς. Τούτο είναι φυσικόν δοθέντος ότι με τα σημερινά δεδομένα, ο δι’ αυτών χρόνος των φορτοεκφορτώσεων μειούται εις το 1/9 περίπου του τοιούτου των φορτοεκφορτώσεων κλασσικού τύπου, η από πάσης πλευράς ασφάλεια των μεταφερομένων εμπορευμάτων αυξάνεται σημαντικώς και το κόστος των κομίστρων υποβιβάζεται κατά 30% περίπου, λίαν προσεχώς δε έτι περαιτέρω.
Βεβαίως δια την χρήσιν των εμπορευματοκιβωτίων, απαιτούνται ειδικαί λιμενικαί εγκαταστάσεις και προσαρμογή του εμπορικού κόσμου προς τον νέον τούτο πνεύμα των μεταφορών. Όσον όμως και αν τα δύο ταύτα στοιχεία απαιτούν σημαντικάς δαπάνας και μεγάλην προσπάθειαν, πρέπει να αντιμετωπισθούν μετά ρεαλισμού, γεναιότητος και ευρείας προοπτικής για το μέλλον, διότι άλλως το τε εξαγωγικόν και εισαγωγικόν εμπόριον των Πατρών θα υστερήση σημαντικώς, ο δε λιμήν των Πατρών θα περιέλθη εις υποδεεστέραν θέσιν έναντι των λιμένων, των διαθετόντων εγκαταστάσεις χρήσιν των εμπορευματοκιβωτίων».
Με παρηγοριά τον Στέλιο…
Που σημαίνει πως κάποιοι είχαν εντοπίσει από το 1970 το μέγεθος του προβλήματος και υποδείκνυαν τους δρόμους που έπρεπε να ακολουθήσουν αλλά μέχρι και σήμερα παραμένει η ίδια κατάσταση που ίσχυε προ πενήντα ετών……!
Και το διαμετακομιστικό πλέον εμπόριο έχει μεταφερθεί στον Πειραιά.
Την δεκαετία αυτή φούντωσε και το κύμα της μετανάστευσης κυρίως για Καναδά και Αυστραλία. Στα καφενεία και τα ουζερί της παραλίας και της Γούναρη έμειναν ως θαμώνες πατεράδες και αδέλφια των ξενιτεμένων, με παρηγοριά τον Στέλιο…
«Μανούλα θα φύγω, μην κλάψεις για μένα
η μοίρα το γράφει μονάχος να ζω.
Το μίσος του κόσμου με δέρνει σκληρά
και φεύγω μανούλα στα ξένα»
(εφ. Νεολόγος των Πατρών)
