Συζητώντας, πρόσφατα, με τον φίλο μου τον Παντελή, που έχει καταγωγή από την περιοχή του Ξηρόμερου, αναφερθήκαμε στην ζωή του χωριού, την ακραία δύσκολη εποχή της δεκαετίας του 1960. Και η κουβέντα έφθασε στα διάσημα κοπάδια που διαβιούσαν στις άγριες πλαγιές και στήριζαν την διατροφή αλλά και το ισχνό εισόδημα των νοικοκυριών. Και η κουβέντα έφθασε στο γκεσέμι…
Το χαλκουργείο του Στολλάκη
Λοιπόν η φύση από μόνη της στήνει εικόνες και ιστορίες που διαχρονικά είναι απόλυτα συμβατές με τη ζωή, όπως η συμπεριφορά και η προσωπικότητα που έχει ένα γκεσέμι. Κι εγώ πριν μερικά χρόνια, δεν γνώριζα τι είναι ούτε βέβαια τι ακριβώς κάνει. Όταν ανεβαίνοντας την Ερμού, βρέθηκα μπροστά από το ιστορικό, παραδοσιακό χαλκουργείο του Στολλάκη. Εδώ και δεκαετίες το χαλκουργείο έχει κρεμασμένα σωρό τα κουδούνια και τα τσοκάνια, που έχουν στολίσει χιλιάδες κοπάδια στις κορφές και στις πλαγιές του Ερυμάνθου και του Παναχαϊκού.
Οι τσοπάνηδες, που έρχονται στο Μαρκάτο, τα διαλέγουν με προσοχή, γιατί από τον χτύπο των τσοκανιών καταλαβαίνουν αν το κοπάδι βοσκάει, αν αναχαράζει, αν περπατά, αν τρέχει ή αν πίνει νερό. Επίσης, τους βοηθά στο έργο τους, στον σάλαγο, στη στρούγκα και στον στάβλο. Εντυπωσιακό όμως, σε μέγεθος αλλά και σε ήχο είναι το κυπρί για τα γκεσέμια, το γκεσεμόκυπρο.
Η θυσία και η αποστολή του
Έτσι έμαθα τι είναι το γκεσέμι. Και έμαθα πως πρέπει το γκεσέμι να φοράει μεγάλο και με διαφορετικό ήχο κυπρί, γιατί είναι ο μπροστάρης, ο πρωτοπόρος, ο ηγέτης. Είναι ο μεγαλόσωμος τράγος ή κριάρι που οδηγεί το κοπάδι τα πρόβατα ή τα γίδια. Το κοπάδι δείχνει τυφλή υπακοή και ακολουθεί το γκεσέμι σε όποιο δρόμο το πάει. Για να επιτελέσει τον ρόλο του το γκεσέμι έχει θυσιαστεί, καθώς ο τσοπάνης το έχει ευνουχίσει προορίζοντάς το για την αποστολή αυτή. Έχει προετοιμαστεί δηλαδή για να είναι ηγέτης και ενώ αυτό έχει αυξημένες αρμοδιότητες και ευθύνες για να καθοδηγεί το κοπάδι με ασφάλεια, πίσω του οι συνάδελφοί και φίλοι του επιβήτορες απολαμβάνουν τους καρπούς της ανεμελιάς τους, με μοναδική τους έγνοια πως θα φάνε καλά και πως θα διασκεδάσουν, ενώ χαριεντίζονται με τις προβατίνες και με τις γίδες.
Το σούρουπο λοιπόν όταν το κοπάδι έχει τελειώσει την βοσκή, περιμένει πότε το γκεσέμι θα αποφασίσει να βγει μπροστά. Για να ξεκινήσει το κοπάδι ακολουθώντας το, πρέπει να προηγηθεί του κοπαδιού και κουνώντας έντονα το κεφάλι του να κουδουνίσει την μεγάλη κουδούνα, τον καμπανόκυπρο η γκεσεμόκυπρο. Ο επιβλητικός του ήχος είναι η αρχή της τυφλής υπακοής και πορείας του κοπαδιού. Το γκεσέμι γνωρίζει ότι έχει θυσιαστεί για τον ρόλο αυτό και έχει μια συγκεκριμένη αποστολή, δεν γνωρίζει όμως πως κάποια στιγμή η θυσία του θα ολοκληρωθεί καθώς ο τσοπάνης θα το σφάξει, αφού το αγνό του κρέας του είναι περιζήτητος μεζές και ιδιαίτερα βραστό με χοντρό αλάτι και πιπέρι.
Τότε το κοπάδι μένει ακέφαλο. Στο κοπάδι όμως βρίσκονται – με φροντίδα του τσοπάνη – εφεδρικά κριάρια ή τράγοι που ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα αλλά και έχουν προετοιμασθεί για τον ρόλο αυτό, δηλαδή έχουν ευνουχιστεί – θυσιαστεί και προορίζονται για ηγέτες.
Το κοπάδι είναι ανήσυχο, περιμένει κάποιο από αυτά να βγει μπροστά. Μετά από αρκετή προσμονή, κάποιο θα τολμήσει και θα αποφασίσει ότι είναι ο επόμενος ηγέτης, θα βγει μπροστά και θα κτυπήσει δυνατά το καμπανόκυπρο. Τότε το κοπάδι θα ηρεμήσει και θα ακολουθήσει και πάλι την πορεία του. Αυτά τα έχει δημιουργήσει η φύση και βέβαια λειτουργούν με το ένστικτο. Αν δεν έχει φροντίσει ο τσοπάνης για εφεδρικό γκεσέμι τότε το κοπάδι παραμένει ακυβέρνητο, χάνει τον δρόμο και ίσως πάει και προς τον γκρεμό.
Ο ηγέτης κατά τον Πλάτωνα
Ο Πλάτωνας προτείνει για ηγέτη αυτόν στον οποίον δεν αρκούν μόνον η ευγενής φύση και τα ηγετικά χαρίσματα, αλλά πρέπει επιπροσθέτως, οι προοριζόμενοι για ηγετικούς ρόλους στην πόλη, να δέχονται την αρίστη αγωγή στη ψυχή, στο σώμα και στο πνεύμα, δηλαδή να έχουν προετοιμαστεί για τον ρόλο αυτό, όπως αναλυτικά αυτό καθορίζεται από τον ίδιο στην «Πολιτεία» του.
Ο ηγέτης, κατά τον Αριστοτέλη, υπηρετεί το κοινό καλό. Άρχει πείθοντας με το παράδειγμα του. Είναι σοφός με την πλατωνική έννοια (ξέρει δηλαδή τι ξέρει και κυρίως, τι δεν ξέρει). Αναδεικνύεται από το έργο που έχει επιτελέσει, από την κοινωνία και τις ιστορικές συνθήκες. Εμπνέει, ενθαρρύνει, κινητοποιεί, ξεσηκώνει, καθοδηγεί. Έχει συνεργάτες, όχι «περιβάλλον». Η τακτική του μπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα με τις συνθήκες, αλλά η στρατηγική του χαράσσεται μακροπρόθεσμα και υπηρετείται με συνέπεια. Έχει απόψεις που μπορεί ενδεχομένως να αλλάζουν, αλλά αξίες που είναι σταθερές και εδραίες.
Και όμως σχετίζονται
Και το ερώτημα που τίθεται είναι πως προκύπτει και τι σχέση έχει το γκεσέμι και οι τσοπάνηδες με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Εκ πρώτης όψεως καμία….
Κι όμως έχουν. Η φύση προετοιμάζει τον ηγέτη, η κοινωνία, το έργο του και η αγωγή τον ετοιμάζουν και οι συνθήκες είναι εκείνες που του επιβάλουν να βγει μπροστά, να καθοδηγήσει να ενθαρρύνει και να επιτελέσει έργο που να ωφελεί το σύνολο της κοινωνίας.
Και βέβαια ο τσοπάνης που είναι η κοινωνία μας πρέπει να βρίσκει και να προετοιμάζει γκεσέμια δηλαδή πραγματικούς ηγέτες με προσωπικότητα και με όραμα…
*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Νεολόγος” των Πατρών
