Συνέντευξη στον Μιχάλη Παπαγεωργίου
Σε ένα τοπίο που η λέξη «εκλογές» αρχίζει και γίνεται μπαμπούλας ή και αφροδισιακό, το νέο μυθιστόρημα της Ασημένιας Σαράφη «Ο παππούς δεν θα ψηφίσει φέτος» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Κλειδάριθμος», ήρθε στα χέρια μου σαν μια δροσερή βουτιά που βρίσκεις ένα μικρό, δίχρωμο ψάρι να σε κοιτά στα μάτια . Στην παραθαλάσσια πόλη του διηγήματος όπως και στη χώρα ολόκληρη, οι πάντες έχουν προσβληθεί από τον προεκλογικό πυρετό. Ο πόλεμος της αφίσας, που μαίνεται λυσσαλέος στους τοίχους των κτηρίων, μαρτυρά το μοίρασμα του κόσμου στους δικούς μας και στους άλλους. Ο Νικόλας παρατηρεί τον πατέρα να κρατά το στόμα του κλειστό και να επιμένει πως μόνη λύση υπήρξε από καταβολής κόσμου η δημοκρατικότητα και η συμφιλίωση. Κι όσο για την Αλλαγή που ευαγγελίζεται ο χαρισματικός ηγέτης του κόμματος της αξιωματικής αντιπολιτεύσεως, θα προτιμήσει να μην εκφέρει άποψη καμιά. Και όλα θα βαίνουν σχετικά ομαλώς, έως ότου καταφθάσει απροειδοποίητα ο Τσέχος παππούς. Μαζί του θα φέρει και όλες τις αιχμηρές λεπτομέρειες του συνειδητά και πεισματικά αποσιωπημένου παρελθόντος, αυτού που διχοτόμησε τον κόσμο τέσσερις δεκαετίες πιο πριν. Και μετά να αναχωρήσει οριστικά από τον επιβατικό σταθμό του καφε-ζαχαροπλαστείου «Η Ομόνοια», λίγες μέρες πριν από την πολυαναμενόμενη εκείνη Κυριακή 18 Οκτωβρίου του 1981. Ένα καλογραμμένο, σχεδόν σταυροβελονιά, βιβλίο με ισόποσες δόσεις γλυκιάς και μπίτερ νοσταλγίας , λυρικές εκφάνσεις , πικρό χιούμορ και ήρωες που αναρωτιέσαι αν μεγάλωσες μαζί τους και πως στην ευχή ξεπρόβαλλαν στις σελίδες. Μίλησα με τη συγγραφέα για χρονικές αναγωγές, τους σημερινούς εξόριστους και τις ανησυχίες για την κληρονομιά της νέας γενιάς .
«Εμείς του ‘80 οι εκδρομείς» μπορούμε να συνδεθούμε με αναμνήσεις και εικόνες που «ξυπνά» το βιβλίο σας. Αναφέρεστε στις εκλογές του 2015 ως πυροδότηση έμπνευσης. Τι συνδέει και σε τι διαφέρει το εκλογικό –πολιτικό αποτύπωμα των εποχών;
Το διάστημα μεταξύ του 2008 και του 2015 ερμηνεύτηκε από πολλούς ως περίοδος κατά την οποία συντελέστηκε μία αφύπνιση, ασφαλώς βίαιη. Η οικονομική κρίση που έπληξε την Ελλάδα, όπως και πολλές άλλες χώρες, αλλά με σαφώς μικρότερη ένταση, σάρωσε όλες τις μεταπολεμικές βεβαιότητες για την αέναη βελτίωση των όρων ζωής και την «ασφάλεια» του πολίτη της Δύσης. Από κει και πέρα μπορούσαμε να γίνουμε, όπως και καταλήξαμε, εξόχως ανασφαλείς. Μακάρι και λιγότερο πολιτικά αδρανείς. Οι εκλογικές αναμετρήσεις του 2015 σημαδεύτηκαν από τη δήλωση του εκλογικού σώματος στις προηγηθείσες κυβερνήσεις ότι αντιλαμβανόμαστε τι σκάρτο παιχνίδι παίξατε εις βάρος μας, αντιλαμβανόμαστε πως λειτουργήσατε με γνώμονα αλλότρια και ίδια συμφέροντα και, ως εκ τούτου, θα σας καταψηφίσουμε. Στο ’81 οδηγήθηκα ίσως ένεκα της ανάλογης αποφασιστικότητας και ριζοσπαστικότητας που διέκρινε το τότε εκλογικό σώμα. Τα αδικημένα και ηττημένα παιδιά του Εμφυλίου απαιτούσαν μία πιο δίκαιη, μια πιο δημοκρατική διακυβέρνηση. Απαιτούσαν να βγουν από το περιθώριο στο οποίο τους είχαν καταδικάσει οι μετεμφυλιακές κυβερνήσεις.
Ο Τσέχος παππούς με έκανε να ανασύρω –με λύπη- από τη μνήμη μου τη χάρη που δόθηκε στους πολιτικούς εξόριστους το 1982, ενώ νόμιζα πως ήταν νωρίτερα. Ποιοι είναι οι σημερινοί πολιτικοί εξόριστοι;
Οι Έλληνες που κατέληξαν πολιτικοί πρόσφυγες εκδιώχθηκαν από τη χώρα εξαιτίας της πολιτικής ή και πολεμικής δράσης τους. Αποτινάχθηκαν από την χώρα ως στοιχεία αντεθνικά και στερήθηκαν την ιθαγένεια και τα πολιτικά τους δικαιώματα επί μακρόν. Πολλοί από αυτούς δεν επέστρεψαν ποτέ, είτε επειδή πέθαναν είτε επειδή είχαν πλέον φτιάξει τις ζωές τους αλλού. Όσοι πάλι επέστρεψαν έγιναν δεκτοί ως ξένοι, ως Τσέχοι, ως Πολωνοί, ως Ρουμάνοι, ως Ουζμπέκοι. Σήμερα, ανάλογους δρόμους παίρνουν οι Έλληνες και Ελληνίδες επιστήμονες, ο ανθός της ελληνικής νεολαίας με τα εξέχοντα ακαδημαϊκά προσόντα που τους προσέφεραν τα ελληνικά πανεπιστήμια. Δεν είναι κι αυτός ένας διωγμός; Δεν αποτελεί η φυγή τους απόρροια της ανικανότητας του ελληνικού πολιτικού συστήματος; Νομίζω πως ναι.
Υπάρχει ένα κράμα νοσταλγίας αλλά και μερικής δυσφορίας για την εποχή που διαδραματίζεται το μυθιστόρημα. Η δικιά σας βουτιά προς τα πίσω ήταν λυτρωτική ή πνιγηρή;
Οι μυθιστορηματικοί ήρωες ίσως και να δυσφορήσουν, ο αφηγητής ποτέ. Ο / Η συγγραφέας, απ’ την άλλη, επιχειρεί και μακάρι να ολοκληρώσει μια βουτιά λυτρωτική. Ειδάλλως, γιατί να γράφει κανείς; Γράφει για να προσεγγίσει μία εποχή του παρελθόντος (εγγύτερου ή και απώτερου) και μέσω αυτής να κατανοήσει το παρόν του. Για να θέσει ερωτήματα που θα απαντηθούν από τους ήρωές του, για να αναπτύξει κάποιες ιδέες του, για να εμβαθύνει, να προβληματιστεί, να συγκινηθεί και να ευχαριστηθεί με την κατάρτιση ενός λειτουργικού και ελκυστικού αφηγηματικού σύμπαντος,
Σε μια σκηνή του βιβλίου ο νεαρός πρωταγωνιστής με τον καλοκαιρινό του έρωτα ανταλλάσσουν φιλιά και ανακαλύπτουν το ξύπνημα του έρωτα εν μέσω μιας προεκλογικής συγκέντρωσης. Είναι κάτι που προσωπικά μιλώντας το έχω δει (και κάνει) σε μουσικές συναυλίες. Πόσο ροκ είναι η πολιτική; Ή μήπως ο έρωτας είναι υπέρ πάντων;
Η πολιτική είναι χαρντ ροκ και ο έρωτας είναι πρωτίστως υπέρτατη πολιτική πράξη. Και στην πολιτική αλλά και στον έρωτα απώτερος στόχος οφείλει να είναι η ευτυχία και η ευζωία και η ικανοποίηση του άλλου. Οι πολιτικοί που προδίδουν τους πολίτες τους (σύνηθες) είναι σαν τους εραστές που προδίδουν το ταίρι τους (σύνηθες, επίσης).
Εργάζεστε στη μέση εκπαίδευση και η συναναστροφή με τους μαθητές είναι υποθέτω ζωοφόρος και σας δίνει το αλμανάκ της νέας γενιάς δώρο. Εμείς οι boomers να ανησυχούμε για τη νέα γενιά; Να λέμε απλά ότι «είμαστε σε καλά χέρια και όλα θα πάνε πρίμα»; Αυτά τα παιδιά θα ψηφίζουν ψηφιακά; Αγγίξτε σας παρακαλώ τη μαγική σφαίρα της εμπειρίας σας.
Οι μαθητές και οι μαθήτριές μου είναι η χαρά της ζωής (και της δικής μου). Καθαροί, φιλοπερίεργοι, νοήμονες, ανατρεπτικοί. Εκείνοι είναι που πρέπει ν’ ανησυχούν για μας. Ν’ ανησυχούν για την απολιτίκ στάση μας, για τον κυνικό μας γιαπισμό, για την καταφυγή μας στον καταναλωτισμό, για τη ρηχότητα, την έλλειψη αλληλεγγύης μας, για το «εγώ θα τη βγάλω καθαρή», για την υποκρισία, τον κομφορμισμό, την απάθεια, την έλλειψη γνώσης και ευαισθησίας μας. Να ανησυχούν μήπως γίνουν σαν εμάς. Γιατί όσο περισσότερο καθρεφτίζονται στον καθρέφτη μας, τόσο κινδυνεύουν να μας μοιάσουν. Ο κόσμος που τους κληροδοτούμε δεν είναι ευνοϊκός. Το μέλλον τους επιφυλάσσει κακοπληρωμένες δουλειές ή οικονομική μετανάστευση. Η παιδεία τους δεν απασχολεί τους κυβερνώντες. Υποβαθμίζεται συστηματικά προς όφελος των ιδιωτικών συμφερόντων. Ενδεχομένως να ψηφίζουν ψηφιακά. Πάντως, να ψηφίζουν. Και να ψηφίζουν εφόσον έχουν κατανοήσει σε βάθος την αξία και τη δύναμη του ενεργού πολίτη, η ψήφος του οποίου δεν αποτελεί παρά μία ακόμη πράξη ευθύνης που συνοδεύει πολλές άλλες πράξεις και δράσεις ευθύνης στο συλλογικό πεδίο.
