Του Κώστα Σπαρτινού
Η κηδεία του έκπτωτου βασιλιά δεν θεωρώ ότι αποτέλεσε καθεαυτό ένα σημαντικό πολιτικό γεγονός. Οι πολίτες που συγκεντρώθηκαν από όλη την Ελλάδα έξω από την Μητρόπολη της Αθήνας για να παρακολουθήσουν τα τεκταινόμενα, σε κάποιες περιπτώσεις με κραυγαλέα γραφικότητα και με τη συνοδεία παραποιημένων εθνικών συμβόλων, δεν μπορούν να στοιχειοθετήσουν κίνδυνο πολιτειακής αλλαγής. Η παρουσία συγκεκριμένων υπουργών της κυβέρνησης και άλλων πολιτικών της δεξιάς και της ακροδεξιάς, δεν αποτέλεσε έκπληξη. Όλοι γνωρίζουν από πού κρατάει η «σκούφια» καθενός και καθεμιάς. Ούτε οι ταλαντεύσεις της κυβέρνησης για τη δική της στάση απέναντι στο γεγονός. Ήταν ένα δύσκολο σταυρόλεξο, καθώς είναι σαφές ότι υπουργοί της, στελέχη της αλλά κυρίως σημαντική μερίδα των ψηφοφόρων της δεν νοιώθει και πολύ άνετα με αυτό που θα ονομάζαμε άδολη και ανόθευτη, ανοιχτή, αλληλέγγυα και συμπεριληπτική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Και αυτοί οι ψηφοφόροι θα ψηφίσουν στις επερχόμενες εθνικές εκλογές. Δεν ξέρω βέβαια τί κατάφερε τελικά η κυβέρνηση με τους ελιγμούς της. Το σίγουρο είναι ότι οι εκπρόσωποί της, προσερχόμενοι στη Μητρόπολη, γιουχαΐστηκαν από σημαντικό μέρος των παρευρισκομένων. Ούτε νομίζω ότι χρειάζεται να σχολιάσει κανείς την παρουσίαση, σε στυλ σαπουνόπερας, του γεγονότος από τα περισσότερα τηλεοπτικά «εθνικά» κανάλια μας.
Η Ιστορία δεν πρέπει να ξεχνιέται
Οπωσδήποτε ο θάνατος του έκπτωτου βασιλιά υπήρξε μια στιγμή για να αναλογιστεί κανείς τη σύγχρονη Ιστορία του τόπου. Γιατί η Ιστορία δεν πρέπει να ξεχνιέται αλλά να διδάσκει, παρόλο που αυτή η λειτουργία της έχει συχνά αμφισβητηθεί. Είναι πάντως νομίζω αδιαμφισβήτητο ότι λαός που δεν μπορεί να συζητά με νηφαλιότητα και χωρίς σκοπιμοθηρικές παρωπίδες την Ιστορία του, πολύ δε περισσότερο να την διαστρεβλώνει ή να την παραγράφει, δεν βαδίζει – τουλάχιστον – σε δρόμους προόδου και ευημερίας.
Δεν μπορεί λοιπόν, ούτε επιτρέπεται να ξεχαστεί ότι στην Ελλάδα το «παλάτι» υπήρξε σε όλη τη διαδρομή του παράγοντας ενεργά εμπλεκόμενος στα πολιτικά πράγματα της χώρας και πάντοτε από συγκεκριμένη πολιτική σκοπιά. Ότι είχε αντιταχθεί, συνήθως απροσχημάτιστα, σε κάθε δημοκρατική αναβάθμιση του πολιτεύματος, είτε δημιουργώντας προσκόμματα σε όσες πολιτικές δυνάμεις επιχείρησαν κάτι τέτοιο είτε στηρίζοντας ανοιχτά δικτατορίες (Μεταξάς) ή ορκίζοντάς τες (χούντα του 1967) αποδεχόμενες την καταπάτηση του Συντάγματος.
Και τί να πει κανείς για τις πρακτικές και τις απροσχημάτιστες παρεμβάσεις του κατά τη μετεμφυλιακή περίοδο, την εποχή της Μακρονήσου και των περίφημων «παιδουπόλεων» της Φρειδερίκης; Αξίζει για αυτό το μετεμφυλιακό «επίτευγμα» να διαβάσει κανείς το εξαιρετικό βιβλίο της Gonda Van Steen «Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα / Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου» (μετάφρ. Αριάδνη Λουκάκου, εκδ. Ποταμός), όπου θα βρει σημαντικές και σοκαριστικές πληροφορίες που αφορούν και την πόλη μας, όπως και το ρόλο κάποιων δημοτικών αρχόντων και τοπικών παραγόντων της εποχής, που τα ονόματά τους τα συναντάμε να κοσμούν τους δρόμους της Πάτρας.
Οι πραγματικοί κίνδυνοι
Οι βασιλιάδες πάντως δεν αποτελούν σήμερα κίνδυνο για τη δημοκρατία μας. Υπάρχουν όμως άλλοι, πραγματικοί κίνδυνοι; Ένα άρθρο στην «Καθημερινή» της 15ης Ιανουαρίου του Νίκου Μαραντζίδη «Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες» που μου έστειλε καλός φίλος, απαντά νομίζω εύστοχα αλλά και ανησυχητικά στο ερώτημα. Στο άρθρο γίνεται αναφορά στο βιβλίο των Στίβεν Λεβίτσκι και Ντάνιελ Ζίμπλατ με τον ίδιο τίτλο. Αναφέρει:
«Οι δύο συγγραφείς, επί χρόνια μελετητές δικτατοριών αλλά και νέων μορφών αυταρχισμού παγκοσμίως, επισημαίνουν πως κατά τον Ψυχρό Πόλεμο τα στρατιωτικά καθεστώτα ήταν συχνό φαινόμενο (…) Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, τέτοιου είδους καθεστώτα παρήκμασαν. Όμως, νέοι αυταρχισμοί άνθησαν, που εκ πρώτης όψεως μπορεί να ξεγελάσουν πως πρόκειται για κανονικές δημοκρατίες, καθώς διεξάγονται εκλογές, υπάρχουν Κοινοβούλια και κόμματα, υφίσταται κάποια πολυφωνία στην ενημέρωση, ηγέτες “μιλούν τη γλώσσα της δημοκρατίας”. Κοινό χαρακτηριστικό των καθεστώτων του νέου αυταρχισμού αποτελεί η διατήρηση των τυπικών θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, ωστόσο οι θεσμοί αυτοί αποστερούνται σε μεγάλο βαθμό ή και εντελώς τις ουσιαστικές λειτουργίες τους.
Οι Λεβίτσκι και Ζίμπλατ εξηγούν πως η δημοκρατική εκτροπή στις μέρες μας δεν έχει τον εκκωφαντικό θόρυβο που προκαλούσε το άκουσμα των ερπυστριών στους δρόμους παλιότερα. Όμως, σήμερα η εκτροπή μπορεί να συμβεί οπουδήποτε, ακόμη και στην Ευρώπη ή στις ΗΠΑ, προειδοποιούν.
Οι δύο καθηγητές εντοπίζουν τα ανησυχητικά σημάδια της υπονόμευσης της φιλελεύθερης δημοκρατίας στην προσπάθεια να καμφθούν οι αντιστάσεις των θεσμικών αναχωμάτων και αντίβαρων, όπως είναι η Δικαιοσύνη και οι ανεξάρτητες Αρχές, στον έλεγχο και στον εκφοβισμό των ΜΜΕ, στην αντιμετώπιση των αντιπάλων ως εσωτερικών εχθρών, στη χρήση του κράτους για εξυπηρέτηση εκλογικών σκοπών (…) Καθώς λοιπόν οι σημαντικότεροι πυλώνες της δημοκρατίας (Κοινοβούλιο, Δικαιοσύνη, ΜΜΕ), εκόντες άκοντες, συγκλίνουν στην υπηρεσία της κυβέρνησης, εκλεγμένοι ηγέτες επιτυγχάνουν να συγκεντρώσουν τη μέγιστη δυνατή εξουσία χωρίς τυπικά να καταλύσουν τη δημοκρατία. Πρόκειται για μια σιωπηλή εκτροπή, ένα διαρκές αθόρυβο πραξικόπημα με χρήση «αναισθητικού», που οι κοινωνίες δεν αντιλαμβάνονται αμέσως.
Στην Ελλάδα θα βρούμε μεγάλη ποικιλία στις μεθόδους ανατροπής της δημοκρατίας στο παρελθόν. Η εικόνα των τεθωρακισμένων στους δρόμους εκείνη την 21η Απριλίου μπορεί να στοίχειωσε τη συνείδηση της δικής μου γενιάς, αλλά δεν αποτέλεσε τη μοναδική οδό προς τον αυταρχισμό (…) Στη χώρα μας, το σκάνδαλο των υποκλοπών αποκάλυψε πως βρισκόμαστε σε μια προχωρημένη πορεία προς το αυταρχικό κράτος, όπως εύστοχα επισήμανε ένας Αυστριακός ευρωβουλευτής. Για το αν θα μπει ένας φραγμός σε αυτήν την εξέλιξη, είναι δύσκολο να απαντήσουμε γιατί, ως γνωστόν, αυτό επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων. Πάντως, εδώ που φτάσαμε, είναι σίγουρο ότι η «ελληνική περίπτωση» θα αποτελέσει τροφή για σκέψη για τους Λεβίτσκι και Ζίμπλατ, για να εμπλουτίσουν το βιβλίο τους μελλοντικά. Και, ποιος ξέρει, μπορεί μια μέρα ένας πρωθυπουργός να το προτείνει ως χρήσιμο ανάγνωσμα για τις γιορτές».
Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2018. Δεν νομίζω – δυστυχώς – να του ξέφυγε τίποτα.
*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Νεολόγος
