ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΟΣΧΟΥ
«Η πατρική μου οικογένεια ξεκίνησε από την Μεσοποταμία. Μετά πήγε στο Ντιέρμπεκιρ, τρίτη πόλη της Τουρκίας, εκεί που είναι οι Κούρδοι. Το 1922, με τον ξεσηκωμό, ήταν έτοιμος ο πατέρας μου, θα έλεγα με την μάνα μου, γιατί είχε έρθει ένα ταξίδι στην Ελλάδα, -δεν ξέρω πως- ένα χρόνο πριν για να δει τα πράγματα πως ήταν» λέει ο Παν. Ανθόπουλος, σε μία συζήτηση λίγο μετά το καλοκαίρι του 2022, με σκοπό να μπω στα άδυτα μίας φωτογραφίας που έγινε θέμα συζήτησης στους φιλίστορους κύκλους της πόλης μας.
«…Και με το μπαμ που έγινε το 1922, κάτι είχε καταλάβει και παίρνει ο πατέρας μου, έναν Τούρκο με την άμαξά του, κατεβαίνει σε ένα λιμάνι της Συρίας, ίσως στο Χαλέπι, οικογενειακώς, γιατί εκεί ήταν ήσυχα τα πράματα. Ο πατέρας μου, Ιοσαφάτ, ο αδελφός του ο Θανάσης, η μάνα τους Θεοδοσία και η μάνα μου, αρραβωνιαστικιά του πατέρα μου τότε.
Από τον Πειραιά στην Πάτρα
»Μπαίνουν σε ένα καράβι και φθάνουν στον Πειραιά, όταν στην Σμύρνη έκοβαν χέρια και πόδια. Καμία σχέση δεν είχαν με εκεί. Ο Ιοσαφάτ και ο Θανάσης, τα δύο αδέλφια, ήσαν φωτογράφοι και πήγαν στον Πειραιά. Τώρα από τον Πειραιά, πως βρεθήκαν στην Πάτρα, δεν ξέρω. Στον Πειραιά γίνονταν πολλές αφήξεις. Από κει και πέρα διασκορπίζονταν.
»Έμειναν στον συνοικισμό των Προσφυγικών, στην οδό Πόντου, απέναντι από τον πρώην κινηματογράφο Σινέ Μαρί».
Τον ερωτώ για την φωτογραφία, που εικονίζει στο μπαλκόνι της μπυραρίας ”Παναχαϊκόν” δύο ναζί και στο κάγκελο απλωμένη μία δίχρωμη σημαία που φέρει αγκυλωτό σταυρό.
Μου απαντά:
«Στη ζούλα, ο πατέρας μου, βγάζει αυτή την φωτογραφία, με το ”Παναχαϊκόν” ενώ βρίσκονταν απέναντι στην πλατεία Υψηλών Αλωνίων. Είχαν κάνει επίταξη στο ”Παναχαϊκόν” και δίπλα ήταν το φωτογραφείο των δύο αδελφών. Γράφει φωτογραφείο Ανθόπουλων της στιγμής, που τις έβγαζαν με την κουκούλα και μπροστά από το ”Παναχαϊκόν” σταθμευμένη την τρίκυκλη BMV μηχανή τους. Δεξιά είναι το φωτογραφείο, που κάηκε πριν ένα μήνα, δύο, το καλοκαίρι. Ήταν καφενείο εκεί.
»Η φωτογραφία που τράβηξε ο πατέρας μου ήταν από αυτές τις μικρές και την έκανα μεγάλη. Μιλάω με αποδείξεις» λέει και δείχνει σειρά φωτογραφιών της εποχής.
Το όνομα Ιοσαφάτ του πατέρας σου, πως βγήκε; Ήταν Εβραίος;
Και ο Παναγιώτης Ανθόπουλος απαντά:
«Όχι αφού ο άλλος του αδελφός βγήκε Θανάσης; Να σου πω πως προέκυψε. Εγώ δεν τον γνώρισα, γιατί όταν πέθανε το 1950, εγώ ήμουν 22 μηνών, γεννημένος το 1948. Η μάνα τους έκανε παιδιά, πολλά, την οποία γνώρισα. Την γιαγιά μου την έφεραν στην Ελλάδα και πέθανε όταν ήμουν 12 χρόνων, το 1960.
»Ήρθαμε στα Προσφυγικά και η μάνα μου έκανε εννιά παιδιά. Τα δύο ήταν γεννημένα, το 1925 το ένα και η Ολυμπία το 1927, στην δικτατορία Μεταξά. Πέθαναν σε ηλικία 12 χρόνων. Τα υπόλοιπα έζησαν» λέει και δείχνει την οικογενειακή φωτογραφία με τα επτά παιδιά, που επέζησαν, στην σειρά.
«Εδώ στο, επαγγελματικό οδηγό του 1930, είναι γραμμένο Ανθόπουλος Αθανάσιος. Κορίνθου 88. Έφυγαν δηλαδή από τα Ψηλαλώνια και πήγαν στην Κορίνθου, απέναντι από το φωτογραφείο που είμαστε σήμερα. Διατήρησε, λοιπόν το φωτογραφείο ο πατέρας μου. Πεθαίνει ο πατέρας μου Ιοσαφάτ και παίρνει το μαγαζί ο αδελφός του Κοσμάς Ανθόπουλος.
»Το 1950, που πέθανε, άφησε την μάνα μου χήρα με εφτά παιδιά».
Αλλά πως προέκυψε το Ιοσαφάτ; τον ερωτώ.
Και απαντά:
«Η γιαγιά μου έκανε παιδιά και της πεθαίνανε, σε μικρές ηλικίες. Της λέει μία γειτόνισσα, εκεί στο Νιέρμπακίρ: Θεοδοσία, για να διατηρήσεις τα παιδιά και για να σου ζούνε από δω και πέρα, αυτό που έχεις μέσα στην κοιλιά να το ονομάσεις εβραίικο όνομα. Και πράγματι της έζησε ο Ιοσαφάτ, δεδομένου ότι μετά έκανε τον Θανάση, οι οποίοι ήρθαν εδώ το 1922».
Το καταφύγιο τους γλύτωσε
από το Μπλόκο των Προσφυγικών
Και οι Γερμανοί στην Κατοχή, που άκουγαν το Ιοσαφάτ, πως το αντιμετώπιζαν;
«Δεν ακουγόταν το Ιοσαφάτ, το κρύβανε οι δικοί μου. Κι εκεί στην πλατεία, που πήγαμε σε ένα άλλο σπίτι, στη Φωκαίας, στα Προσφυγικά, απέναντι από τον κινηματογράφο ”Σινέ Μαρί” ήταν ένα ζαχαροπλαστείο, του Δητριάδη, εκεί δίπλα μέναμε εμείς. Εκεί μέναμε μετά την οδό Πόντου, που πρωτοεγκαταστάθηκε η οικογένεια. Μπροστά είχε ένα ακάλυπτο χώρο και από εκεί και πέρα ήταν η πλατεία ενός τετραγώνου προσφυγικού. Η συνοικία ακόμη ήταν αδόμητη. Η πλατεία ήταν λίγο υπερυψωμένη μπροστά από την αυλή μας. Ανεβαίναμε τέσσερα σκαλοπάτια για να πάμε στην πλατεία. Και στο τέρμα της αυλής μας, έκανε ένα ανάχωμα γύρω στο ένα μέτρο ύψος.
»Έσκαψαν λοιπόν εκεί και έκαναν ένα καταφύγιο. Εκεί έμπαιναν οι δύο άντρες – γιατί οι Γερμανοί άντρες μαζεύανε – και έριξαν ένα τσίγκο επάνω και στον τσίγκο κάτι κάρβουνα, ώστε να αναπνέουν, αλλά και να δείχνουν ότι εκεί είναι τόπος για φωτιά. Και έτσι γλύτωσαν στο μπλόκο του 1943, από τους Γερμανούς! Έμπαιναν μέσα από την φωτιά και έβγαιναν στην πλατεία».
Ρωτάω, αυτή την κρυψώνα την διατήρησαν;
«Αυτή θα υπήρχε ακόμη, αλλά με την ανακατασκευή που έκανε ο Δήμος, μετά την απελευθέρωση, πέρασε από πάνω της, ένα φορτηγό γεμάτο χώμα και κατέρρευσε η οροφή. Δεν είχε και τίποτε στηρίγματα. Το 1950 δεν υπήρχε».
»Εδώ έχω μία σφραγίδα του φωτογραφείου των Υψηλών Αλωνίων. Εδώ γράφει Αδελφοί Ανθόπουλοι, Υψηλά Αλώνια, Τετάρτης Αυγούστου! Η Αθανασίου Διάκου μετονομάστηκε; Δεν ξέρω τι έγινε. Ήταν το 1936 ή 1937, που ήταν δικτατορία του Μεταξά. Αυτό κανείς δεν το έχει αναφέρει».
Και προ το τέλος της συζήτησης, ο παλαίμαχος του φωτογραφικού φακού, αποκάλυψε, την πραγματική ταυτότητα της οικογενείας.
«Το αρχικό όνομα της οικογένειας, στην Μεσοποταμία, ήταν Μενεξέογλου, από το λουλούδι. Ερχόμενοι στην Ελλάδα το άλλαξαν και το μετονόμασαν σε Ανθόπουλος, για να είναι ελληνικό και πάλι να είναι ίδια η ρίζα του. Πολλοί άλλαξαν το όνομά τους για να αποφύγουν τον ρατσισμό που επικρατούσε εις βάρος των προσφύγων.
»Αυτό γινότανε τότε» καταλήγει κινώντας το κεφάλι του, ως επιβεβαίωση του ρατσιστικού αντιπροσφυγικού κλίματος που καλλιεργούνταν από τους εθνικιστικούς κύκλους της Πάτρας».
Σημειώνω, ότι οι προσφυγικοί καταυλισμοί στήθηκαν από το κράτος στα άκρα της πόλης, σαν να αποτελούσαν μίασμα για τους γηγενείς οι επήλιδες του 1922, τους οποίους χαρακτήριζαν ”τουρκόσπορους” και τις προσφυγοπούλες κοπέλες και συζύγους, με προσβλητικές ονομασίες, λόγω των φορεσιών τους που έφερναν το άνεμο ελευθερίας μίας πολιτιστικά αναπτυγμένης κοινωνίας της Ιωνίας και της Σμύρνης της Μικράς Ασίας!
Ο λόφος του Γηροκομειού Πατρών, η παραλιακή συνοικία όπισθεν του Πτωχοκομείου και η περιοχή δίπλα στον συνοικισμό της συνοικίας Αγ. Αικατερίνης, ήσαν οι τόποι που εγκαταστάθηκαν και μέχρι την δεκαετία του 70, όλοι δεν είχαν πάρει από το κράτος τις αποζημιώσεις που είχαν συμφωνηθεί με την κυβέρνηση των νεότουρκων κατά την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, παρόλο που άφησαν πίσω περιουσίες οι οποίες από τότε έως σήμερα κατοικούνται από νεότουρκους.
Από αριστερά, Ιοσαφάτ, Παύλος Μενεξέογλου-Ανθόπουλος, πάνω αριστερά η μητέρα Θεόνη και δεξιά η αρραβωνιαστικιά του Ιοσαφάτ, μητέρα του Παναγιώτη Ανθόπουλου
Η μητέρα Θεόνη Μενεξέογλου-Ανθόπουλου
Ιοσαφάτ και Παύλος Μενεξέογλου-Ανθόπουλος
Ο Παναγιώτης Ανθόπουλος κρατά χάρτη της περιοχής
Τα στοιχεία για την οικογένεια Ανθούπουλου είναι από την 4η έκδοση των πατραϊκών εκδόσεων Gotsis του βιβλίου του Γιώργου Δ. Μόσχου, «Η Πάτρα στην Κατοχή και στην Αντίσταση», που θα παρουσιαστεί στις 8 Δεκεμβρίου 2022, στην Αγορά Αργύρη, επί της Αγ. Ανδρέου Πάτρας.
*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Νεολόγος
