Το 1922, τη μαύρη χρονιά της Μικρασιατικής Καταστροφής, ένας από τους πρόσφυγες που περνάει απέναντι, από το Αϊβαλί στη Μυτιλήνη, είναι ο Φώτης Κόντογλου (1895-1965). Θα ζήσει πια μόνιμα στην Ελλάδα και θα δημιουργήσει ένα τεράστιο έργο, συγγραφικό και ζωγραφικό. Θα εκδώσει περιοδικά, θα δώσει ιδεολογικές μάχες, θα αποκτήσει μαθητές, θα επηρεάσει καθοριστικά και προς πολλές κατευθύνσεις.
Οι εκδόσεις Μεταίχμιο, με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τον οριστικό ερχομό του στην Ελλάδα, προχωρούν στην έκδοση των εξής πέντε βιβλίων του, εντός της επετειακής χρονιάς: Ο κουρσάρος Πέδρο Καζάς, Βασάντα, Ο Θεός Κόνανος, Ιστορίες και περιστατικά και Το Αϊβαλί η πατρίδα μου.
Ο Κόντογλου, εκτός όλων των άλλων, είχε και το μεράκι της τυπογραφίας: φρόντιζε ο ίδιος την έκδοση των βιβλίων του και τα στόλιζε με σχέδιά του. Για να αναδειχτεί και αυτή η πλευρά του έργου του τα τέσσερα πρώτα βιβλία θα εκδοθούν αναστατικά, όπως δηλαδή τα είχε εκδώσει ο ίδιος, στην πρώτη έκδοσή τους (το Πέδρο Καζάς, στην 3η και οριστική).
Οι τέσσερις αυτές εκδόσεις θα συνοδεύονται από επίμετρο του Σταύρου Ζουμπουλάκη, όπου θα παρουσιάζεται η εκδοτική ιστορία του κάθε βιβλίου. Το Αϊβαλί η πατρίδα μου θα εκδοθεί σε νέα μονοτονική έκδοση.
Γεννημένος στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας το 1895, ο Φώτης Κόντογλου αναδείχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους Έλληνες ζωγράφους και πνευματικούς δημιουργούς του 20ού αιώνα. Νέος ταξίδεψε σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπου γνώρισε και σπούδασε τη «δυτική» λεγόμενη ζωγραφική, αλλά τελικά αφιερώθηκε στη βυζαντινή τέχνη και ιδιαίτερα στην αγιογραφία, που γνώρισε σε βάθος όταν επισκέφθηκε το Άγιον Όρος, το 1923.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, στη συνοικία Κυπριάδου, σ’ ένα σπίτι που διατηρείται σήμερα ως μνημείο από την κόρη του και τον γαμπρό του. Φιλοτέχνησε πολλές φορητές εικόνες, εικονογράφησε εκκλησίες της Αθήνας, που σήμερα θεωρούνται μνημεία της βυζαντινής αγιογράφησης, συντήρησε τις τοιχογραφίες του Μυστρά, εξέδωσε το βιβλίο «Έκφρασις της Ορθόδοξης Αγιογραφίας», έργο ιστορικής σημασίας για τη διατήρηση της βυζαντινής αγιογραφίας, ενώ ανάμεσα στις σημαντικότερες δημιουργίες του συγκαταλέγονται η διακόσμηση μιας αίθουσας του Δημαρχείου Αθηνών και οι τοιχογραφίες του σπιτιού του με την τεχνοτροπία του fresco. Κοντά του μαθήτευσαν μεγάλοι Έλληνες ζωγράφοι, όπως ο Τσαρούχης και ο Εγγονόπουλος.
*Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Νεολόγος” των Πατρών
