Του Κώστα Σπαρτινού
Καθώς έχουμε μπει στη γιορτινή περίοδο και πλησιάζουμε στο κλείσιμο του χρόνου, έχουμε τη συνήθεια – μαζί με τις ευχές που ανταλλάσσουμε – να κάνουμε και κάποια μορφής απολογισμό. Συνήθως της χρονιάς που πέρασε. Για τη χώρα μας. Περιοριζόμενοι σε αυτά τα χρονικά και γεωγραφικά όρια. Παρόλο που πολλές φορές δεν έχουμε καν τη δυνατότητα να ανακαλέσουμε όλα τα γεγονότα στη μνήμη μας και να τα αποτιμήσουμε, καθώς στις είναι καταιγιστικά και τα έχουμε προσλάβει μέσα από δίκτυα ενημέρωσης που μας βομβαρδίζουν αδιακρίτως με σημαντικά και ασήμαντα, πραγματικά και κατασκευασμένα, γνήσια ή διαστρεβλωμένα. Χρειάζεται κάποιες φορές να σκεφτούμε το σήμερα μέσα από μια ευρύτερη ματιά, ιστορική θα έλεγα, που θα επεκτείνεται χρονικά και, ξεκινώντας από τη χώρα μας, θα υπερβαίνει τα σύνορά της. Πρέπει να σκεφτούμε δηλαδή για την εποχή μας συνολικότερα, κάτω από το πρίσμα κάποιων αξιακών αρχών.
Πήρε το βραβείο Νόμπελ στα 82 της χρόνια
Οι σκέψεις αυτές μου δημιουργήθηκαν καθώς διάβαζα την ομιλία της γαλλίδας συγγραφέα Ανί Ερνό στη σουηδική Ακαδημία (στην ιστοσελίδα «διάλογος», σε μετάφραση Γ. Μελή) κατά την τελετή απονομής σε αυτήν του Νόμπελ λογοτεχνίας αυτής της χρονιάς. Η Ανί Ερνό γεννημένη το 1940, τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ στα 82 της χρόνια. Μεγάλωσε ως παιδί φτωχής οικογένειας («από κατώτερη φυλή» όπως λέει η ίδια), ένιωσε την κοινωνική καταπίεση που προκύπτει από αυτό το γεγονός αλλά και καταπίεση από το γεγονός ότι ήταν γυναίκα. Αποφάσισε να γράψει για να μιλήσει και για τα δύο αυτά δεδομένα που σημάδεψαν τη ζωή της. «Η εκδίκηση για τη φυλή μου και η εκδίκηση για το φύλο μου θα γίνονταν ένα».
Αναλογίζεται στην ομιλία της και συγκρίνει την εποχή της νεότητάς της με τη σημερινή. Λέει: «Μεγάλωσα στη μεταπολεμική γενιά, όπου ήταν δεδομένο ότι οι συγγραφείς και οι διανοούμενοι θα έπαιρναν θέση στη γαλλική πολιτική και θα συμμετείχαν σε κοινωνικούς αγώνες. Σήμερα, είναι αδύνατο να πούμε αν τα πράγματα είχαν εξελιχθεί διαφορετικά χωρίς τα λόγια και την πολιτική τους στράτευση. Στο σημερινό κόσμο, όπου η πληθώρα των πηγών πληροφόρησης και η ταχεία αντικατάσταση των εικόνων από άλλες οδηγούν σε μια μορφή αδιαφορίας, το να επικεντρώνεσαι στην τέχνη σου είναι πειρασμός. Αλλά την ίδια στιγμή, στην Ευρώπη – που εξακολουθεί να καλύπτεται από τη βία ενός ιμπεριαλιστικού πολέμου με επικεφαλής τον δικτάτορα της Ρωσίας – παρατηρείται η άνοδος μιας ιδεολογίας υποχώρησης και κλεισίματος, η οποία κερδίζει έδαφος σε χώρες που μέχρι τώρα ήταν δημοκρατικές. Βασισμένη στον αποκλεισμό των αλλοδαπών και των μεταναστών, στην εγκατάλειψη των οικονομικά αδύναμων, στην επιτήρηση του σώματος των γυναικών, επιβάλλει σε μένα, όπως και σε όλους εκείνους για τους οποίους η αξία του ανθρώπου είναι η ίδια, πάντα και παντού, ένα καθήκον επαγρύπνησης. Όσον αφορά το βάρος της διάσωσης του πλανήτη ο οποίος έχει καταστραφεί σε μεγάλη βαθμό από τις ορέξεις των οικονομικών δυνάμεων, δεν μπορεί να βαραίνει, όπως πολύ φοβάμαι, αυτούς που είναι ήδη εξαθλιωμένοι».
Χρήσιμο να αφουγκραζόμαστε τέτοιες φωνές
Είναι νομίζω πολύ χρήσιμο να αφουγκραζόμαστε τέτοιες φωνές που δεν υποκρύπτουν υστεροβουλίες κομματικές ή προσωπικές. Που διαθέτουν τόσο πολιτική όσο και ιδεολογική τοποθέτηση, χωρίς όμως να λειτουργούν για κάποιο κομματικό συμφέρον ή κάτω από ιδεολογικούς δογματισμούς. Που αναγνωρίζουν την προσωπική ευθύνη να τους βαραίνει, σε μια εποχή που ο ατομισμός θέλει να υποκαταστήσει κάθε ιδεολογία και συλλογική λειτουργία. Που η προσωπική επιτυχία ή οι προσωπικές στοχεύσεις δεν μπορούν να διαγράψουν την ανάγκη να μην κλεινόμαστε σε ένα μίζερο και αυτάρεσκο εγώ αλλά να συνειδητοποιούμε την κατάσταση της κοινωνίας και να λειτουργούμε με το εμείς. Συνεχίζει:
«Απονέμοντάς μου την ύψιστη λογοτεχνική διάκριση που μπορεί να υπάρχει, ρίχνεται ένα λαμπρό φως σε ένα συγγραφικό έργο και μια προσωπική αναζήτηση που διεξήχθησαν μέσα στη μοναξιά και την αμφιβολία. Αυτό το φως δε με θαμπώνει. Δεν θεωρώ την απονομή του βραβείου Νόμπελ ως ατομική νίκη. Δεν είναι ούτε από υπερηφάνεια ούτε από μετριοφροσύνη που το βλέπω, κατά κάποιο τρόπο, ως συλλογική νίκη. Μοιράζομαι την υπερηφάνεια γι’ αυτό με όσους και όσες, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, επιθυμούν περισσότερη ελευθερία, ισότητα και αξιοπρέπεια για όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το βιολογικό ή το κοινωνικό τους φύλο, το χρώμα του δέρματός τους και την κουλτούρα τους. Με όσους και όσες σκέφτονται τις μελλοντικές γενιές, τη διαφύλαξη μιας Γης όπου λίγοι διψασμένοι για κέρδη κάνουν τη ζωή όλο και λιγότερο βιώσιμη για όλους τους πληθυσμούς».
Λόγος ζεστός, ανθρωπιστικός, με ήρεμο πάθος και με αγωνία για το μέλλον. Που μας υπογραμμίζει ότι δεν μπορούμε να υπάρξουμε κλεισμένοι στο καβούκι μας. Ότι – θέλοντας και μη – είμαστε κομμάτι ενός κόσμου που κινείται όλος μαζί προς το αβέβαιο αύριο. Όπως μας θυμίζει η Ανί Ερνό παραπέμποντάς μας σε μια φράση του Βίκτωρα Ουγκώ: «Κανείς μας δεν έχει την τιμή να ζει μια ζωή που να είναι μόνο δική του».
Χρόνια πολλά και καλύτερα! Θα τα ξαναπούμε με το νέο χρόνο.
*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Νεολόγος
