Με την επιμέλεια του Φάνη Βγενόπουλου
Τα μαθητικά συσσίτια είχαν γλυτώσει πολλές φορές, κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, τα ελληνόπουλα από την πείνα. Οι πρώτες προσπάθειες για την οργάνωση και παροχή μαθητικών συσσιτίων από την Πολιτεία, έγιναν μετά από προτροπές εκπαιδευτικών και σχολιάτρων, οι οποίοι είχαν παρατηρήσει ότι μεγάλος αριθμός μαθητών δεν σιτίζονταν καλά. Το 1915 για πρώτη φορά η Διεύθυνση Σχολικής Υγιεινής χορήγησε τροφή σε μαθητές που είχαν ανάγκη. Η προσπάθεια όμως αυτή δεν τελεσφόρησε και μόλις το 1927 σιτίστηκαν για πρώτη φορά 525 μαθητές δημοτικών σχολείων. Τα επόμενα χρόνια ο αριθμός των μαθητών που σιτίζονται συνεχώς αυξάνει και το 1932-1933 οι σιτιζόμενοι φτάνουν τις 36.000.
Το 1939, επί δικτατορίας Μεταξά, θεσπίστηκε ο Αναγκαστικός Νόμος «περί οργανώσεως των μαθητικών συσσιτίων» και συστάθηκε κάτω από την εποπτεία του Υπουργού Εθνικής Παιδείας η Κεντρική Επιτροπή Μαθητικών Συσσιτίων (Κ.Ε.Μ.Σ) που ήταν υπεύθυνη για την ενίσχυση του θεσμού. Για την αντιμετώπιση των εξόδων επιβαλλόταν για κάθε μαθητή η υποχρεωτική εισφορά των 30 δραχμών καθώς και εισφορές δήμων, κοινοτήτων, ταμείων και νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου. Παράλληλα, οργανώθηκαν νομαρχιακές επιτροπές και εφορείες μαθητικών συσσιτίων. Τη χρονιά αυτή πραγματοποιήθηκε και ένας μεγάλος έρανος για τα μαθητικά συσσίτια.
Στον έρανο πρωτοστάτησαν ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος και η Λέλα Ι. Μεταξά, σύζυγος του Ιωάννη Μεταξά, αντιπρόεδρος της Κ.Ε.Μ.Σ. Ενδεικτικά αναφέρω ότι το σχολικό έτος 1938-1939 οι σιτιζόμενοι μαθητές στην Ελλάδα ήταν 43.250, ενώ το σχολικό έτος 1939 -1940 ο αριθμός τους ανήλθε στις 97.134.
Όπως γίνεται αντιληπτό, η σίτιση τόσων πολλών παιδιών είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, τόσο οικονομικά, όσο και οργανωτικό. Εκτός από την ανεύρεση, την αγορά και τη μεταφορά των τροφίμων, οι υπεύθυνοι των συσσιτίων έπρεπε να εξασφαλίσουν χρήματα για να καλυφτούν οι ανάγκες παρασκευής και διάθεσης του φαγητού στους μαθητές.
Η σύσταση του Νομάρχη Πέππα
Την Πέμπτη 17 Οκτωβρίου 1940 και ενώ ο Β’ Παγκόσμιος μαίνεται σε Ευρώπη και Βόρεια Αφρική με την Ελλάδα να εισέρχεται στον πόλεμο στις 28 Οκτωβρίου, ο «Νεολόγος» των Πατρών δημοσιεύει στην τρίτη του σελίδα, ένα μονόστηλο υπό τον τίτλο «Η εφετεινή λειτουργία των μαθητικών συσσιτίων – Συστάσεις του κ. Νομάρχου, στο οποίο αναφέρονται τα εξής:
«Καθ’ α πληροφορούμεθα, από 1ης Νοεμβρίου, κατόπιν διαταγής του υπουργείου Εθνικής Παιδείας, άρχεται η λειτουργία των μαθητικών συσσιτίων. Η Νομαρχία Αχαΐας δι’ επειγούσης διαταγής προς τους επιθεωρητάς των δημοτικών σχολείων και εφορευτικάς επιτροπάς καθώρισεν ότι τα μαθητικά συσσίτια θα λειτουργήσουν εφέτος εις εκείνα τα σχολεία, ΄που ελειτούργησαν και κατά το παρελθόν έτος, εις την πόλιν των Πατρών καθώς και εις την ύπαιθρον του νομού.
Λαμβανομένου υπ’ όψιν του σκοπού των μαθητικών συσσιτίων και της σημασίας ην αποδίδει η Εθνική κυβέρνησις (σημ. εννοεί την δικτατορία Μεταξά), ο Νομάρχης κ. Πέππας επέστησε την προσοχήν των επιθεωρητών, διδασκάλων και ιδιαιτέρως των εφορευτικών επιτροπών όπως καταβάλλουν την απαιτούμενην προσπάθειαν δια την λειτουργίαν των συσσιτίων χάριν των μικρών απόρων μαθητών κατά τον επερχόμενον χειμώνα.
Ο κ. Νομάρχης συνιστά όπως εξασφαλισθούν δι’ ερανικών εισφορών, εν συνεργασία μετά της ΕΟΝ (σημ. τη μεταξική νεολαία) και των κοινοτικών αρχών, τα κατά τόπους παραγόμενα και ανακαιούντα δια τα μαθητικά συσσίτια τρόφιμα».
Καλέσματα για τον έρανο
Στο φύλλο της 23ης Οκτωβρίου 1940, δημοσιεύεται στον «Νεολόγο» των Πατρών, η εξής είδηση: «Η Εταιρεία Πειραϊκή – Πατραϊκή δι’ εγγράφου της προς την Νομαρχίαν ανεκοίνωσεν ότι κατέθεσεων εις τον Ταμίαν της Επιτροπής Εράνων υπέρ των Μαθητικών συσσιτίων το ποσό των δραχ. 30.000 ως εισφοράν του εν Πάτραις υποκαταστήματος της Εταιρίας υπέρ του ιερού σκοπού των μαθητικών συσσιτίων», ενώ σε διπλανή στήλη της εφημερίδας δημοσιεύεται από τον συντάκτη που υπογράφει με τα αρχικά Κ.Κ., ένα κείμενο με το οποίο παροτρύνονται οι αναγνώστες του «Νεολόγου» των Πατρών να συνεισφέρουν στον έρανο που θα γίνει στην Πάτρα στις 26 Οκτωβρίου για τα συσσίτια. «Όπως πάντα έτσι και εφέτος καλούμεθα να δείξουμε για πολλοστήν φοράν τα ευγενή μας αισθήματα, την κοινωνικήν αλληλεγγύην συνεισφέροντες τον όβολόν μας για τα μαθητικά συσσίτια για τους αναξιοπαθείς. Το κράτος πάντα πρόθυμον διαθέτει σοβαρά κονδύλια δια τα μαθητικά συσσίτια αλλά και ημείς προθυμώτεροι υπό την ηγεσίαν του προστάτου των πασχόντων κ. Νομάρχη Αχαΐας Αθ. Πέππα θα συμβάλωμεν εις το θεάρεστον τούτο έργον κατά τον έρανον που θα διενεργηθή εις την πόλιν μας την 26ην Οκτωβρίου ε.ε.», αναφέρει χαρακτηριστικά ο συντάκτης.
Ανάλογο κείμενο παρότρυνσης προς τους Πατρινούς δημοσιεύεται στον «Νεολόγο» των Πατρών και την επόμενη ημέρα 24 Οκτωβρίου, ενόψει του εράνου της 26ης Οκτωβρίου. την παραμονή του εράνου η εφημερίδα δημοσιεύει στην πρώτη της σελίδα και σε περίοπτη θέση την έκκληση του Μητροπολίτη Πατρών Αντώνιου, ο οποίος στο μήνυμά του προς το φιλάνθρωπο κοινό της πόλης, αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής: «Εντεύθεν πόλεμοι και μάχαι και εκ τούτων δεινά και η γενική κακοδαιμονία και δυστυχία. Ένεκα της απονεκρέωσως του εμπορίου και της επιπολοζούσης αεργίας αφ’ ενός και της προσελεύσεως εις τας στρατιωτικάς τάξεις των ακμαίων του Έθνους ανδρών αφ’ ετέρου, οίτινες ως άλλοι ακρίται φρουρούσι την πατρώαν γην ευρισκόμενοι μακράν της οικογενειακής εστίας, επόμενον είνε να ορθωθή αν ούχι απαισίως, πάντως αισθητώς η ένδεια και η δυστυχία εις τας απροστατεύτους οικογενείας και δη την μαθητιώσαν και παιδικήν εν γένει ηλικίαν».
Τους πρόλαβε ο πόλεμος
Τις επόμενες ημέρες δεν υπάρχουν αναφορές στον «Νεολόγο» των Πατρών, τόσο για τον έρανο, όσο και για τα ίδια τα μαθητικά συσσίτια. Και πως θα μπορούσε άλλωστε, μιας και τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, ξεκίνησε ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος και η πόλη της Πάτρας βομβαρδίστηκε από τα ιταλικά πολεμικά αεροπλάνα. Ωστόσο, στις αρχές του Νοεμβρίου και ενώ ο πόλεμος βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη στο ελληνοαλβανικό μέτωπο, διαβάζουμε ότι ξεκίνησαν τα συσσίτια για τους απόρους. Εξάλλου σχολικό έτος 1940 – 1941 τέλειωσε μέσα σε τρεις μήνες, ενώ η επόμενη σχολική χρονιά 1941 – 1942 κράτησε μόλις είκοσι μέρες.
*Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα Νεολόγος
