Ρεπορτάζ: Βίκυ Μαυρομάτη
Λίγες μέρες πριν τις Απόκριες, κάθε Τσικνοπέμπτη, στην Πάτρα αναβίωνε το έθιμο της Γιαννούλας της Κουλουρούς. Πίσω από τον αστικό μύθο που συνδέθηκε με το καρναβάλι, όμως κρύβεται μια δραματική ιστορία μιας ταλαιπωρημένης γυναίκας. Ο γνωστός Πατρινός Ανδρέας Ανδριόπουλος μας ανοίγει το αρχείο του και μας παρουσιάζει όλα τα στοιχεία του αστικού αυτού μύθου καθώς και τα πραγματικά γεγονότα πάνω στα οποία βασίστηκε.
Η Γιαννούλα η Κουλουρού ήταν ένας λαϊκός τύπος που συνδέθηκε όσο κανένας άλλος με το καρναβάλι από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι τον μεσοπόλεμο και έφτασε μέχρι τις μέρες μας. Όλα όσα σχεδόν ξέρουμε για την ζωή της προήλθαν από έρευνα που είχε κάνει ο αείμνηστος συμπολίτης μας Νικόλαος Ε. Πολίτης κάτι που αποτύπωσε και στα βιβλία που είχε γράψει και αναφερόταν τόσο σε αυτήν όσο και σε άλλους χαρακτηριστικούς λαϊκούς τύπους της Πάτρας.
Δεν ήταν μύθος
Η Γιαννούλα δεν ήταν αστικός μύθος, υπήρξε, έζησε με αξιοπρέπεια δίπλα μας και δυστυχώς ταλαιπωρήθηκε κατά την διάρκεια της ζωής της με αποτέλεσμα όπως γράφει ο αξέχαστος Νικόλαος Ε. Πολίτης στο βιβλίο του “Οι ωραίοι τρελοί της παλιάς Πάτρας” “να γίνει οξύθυμη και βλάσφημη και όταν θύμωνε σήκωνε το φουστάνι της και έδειχνε τα μακριά δαντελωτά βρακιά της”. Για να μπορέσει να ζήσει έκανε κάποιες δουλειές του ποδαριού, έπλεκε και κυρίως πουλούσε κουλούρια. Η Γιαννούλα ήταν γυναίκα ευκολόπιστη, πιθανώς με ελαφριά ψυχική νόσο και αυτό ακριβώς το γεγονός εκμεταλλεύτηκαν κάποιοι και άρχισαν έναν ντόρο και πότε την πάντρευαν με τον Μιλτιάδη Μαντέλη, πότε με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ουϊλσον (Ιούλσο όπως τον έλεγε η ίδια), πότε πήγαινε να πάρει από τον συμβολαιογράφο μία υποτιθέμενη αμύθητη περιουσία. Πάντα η πομπή και ο ντόρος ξεκινούσε από το σπίτι της με γέλια και χαρές αλλά η κατάληξη ήταν ίδια. Η Γιαννούλα έκλαιγε, χτυπιόταν, τραβούσε τα μαλλιά της και στο τέλος της ημέρας μόνη και έρημη αποτραβιόταν στο σπίτι της. Περί τα τέλη της δεκαετίας του ‘20 πέθανε ο ένας από την παρέα των γνωστών πατρινών ο οποίος ήταν ο μόνος που την έπειθε να είναι το θύμα των διάφορων ντόρων, έτσι το μαρτύριο της τελείωσε και έζησε ήσυχη την υπόλοιπη ζωή της.
Η ζωή της Γιαννούλας- Μύθοι και αλήθειες
Η ζωή της Γιαννούλας περιβάλλεται από ένα μυστήριο και κάποια από αυτά που ξέρουμε για αυτήν αγγίζουν τα όρια των αστικών μύθων και θρύλων κυρίως γιατί προέρχονται από διηγήσεις παλιοτέρων, μνήμες που με τον χρόνο ξεθωριάζουν και από στόμα σε στόμα πολλές φορές τα γεγονότα αλλοιώνονται, και όχι από γραπτά ντοκουμέντα. Αυτά που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση είναι οι πολύτιμες πληροφορίες προϊόντα της πολύμηνης έρευνας που έκανα, τις οποίες σας παρουσιάζω σε αποκλειστικότητα άμεσα και οι οποίες ανατρέπουν πολλά από αυτά που ήδη ξέραμε. Η Γιαννούλα δεν ήταν Πατρινιά, γεννήθηκε στην Σπάρτη στα 1868 και ήταν από πολύ φτωχή οικογένεια.
Το πραγματικό της όνομα
Μετά από κοπιαστική έρευνα ανακαλύψαμε ότι το πραγματικό της ονοματεπώνυμο ήταν Ιωάννα Καμπάση. Άγνωστο πότε ήλθε στην Πάτρα, σχεδόν τίποτα δεν είναι γνωστό για τα νεανικά της χρόνια και σύμφωνα με τον θρύλο έμενε σε ένα φτωχικό σπιτάκι στο Τάσι πίσω από την Καζάρμα. Τα ονόματα των γονιών της δεν τα βρήκαμε, ούτε κατορθώσαμε να επιβεβαιώσουμε τις φήμες ότι η μητέρα της ήταν τσιγγάνα. Η Ιωάννα Καμπάση διεκομίσθη χωρίς να έχει τις αισθήσεις της στο Δημοτικό Νοσοκομείο την Παρασκευή 9 Δεκεμβρίου και έφυγε από την ζωή την Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου του 1938 στις 11 το πρωΐ από εγκεφαλική συμφόρηση σε ηλικία 70 ετών. Τον θάνατο της πιστοποίησε ο γιατρός Μιχαήλ Ζαχαρόπουλος και την δήλωση θανάτου έκανε την επομένη Τρίτη και 13/12/1938 ο θυρωρός του Νοσοκομείου Μάρκος Σκόνδρας ετών 68. Στην ληξιαρχική της πράξη θανάτου σαν επίσημο επάγγελμα της αναφέρεται “Κουλουροπώλις”.
* Η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο του Νικ. Ε. Πολίτη, ευγενική παραχώρηση του γιού του Τζίμη και ο επιχρωματισμός της έγινε από τον Μάκη Φιόρο.
Ο Πελετιδης κατήργησε το βάρβαρο έθιμο
Ο Σύλλογος Ψυχικής Υγείας Πάτρας το 2015 ζήτησε την κατάργηση του εθίμου της Γιαννούλας, σημειώνοντας πως «είναι αδιανόητο να θεωρείται σήμερα έθιμο και να διαιωνίζεται ως παράδοση ο εμπαιγμός ενός ανθρώπου με ψυχική νόσο».
Το 2019 και μετά από έντονη συζήτηση μεταξύ της τοπικής κοινωνίας, ο δήμαρχος Πατρέων Κώστας Πελετίδης αποφάσισε να θέσει τέλος στο έθιμο της αναπαράστασης του γάμου της Γιαννούλας, που κατά πολλούς ήταν βάρβαρο και σε βάρος των ανθρώπων με ψυχική νόσο. Ένα έθιμο που για πολλούς ήταν «η ντροπή της πόλης» και αναβίωνε κάθε Τσικνοπέμπτη. Η απόφαση ελήφθη από τον δήμαρχο Κώστα Πελετίδη μετά από συνάντηση με το ΣΟΨΥ Πάτρας. Ο κ. Πελετίδης ζήτησε από το Δ.Σ. του Καρναβαλικού Οργανισμού να μην ξαναγίνει η αναβίωση, όπως και τελικά συνέβη.
Τη θέση του πήρε ένα άλλο λαϊκό δρώμενο, με θέμα τον γάμο του Καραγκιόζη.
(εφ. Νεολόγος)
