«Στο θέατρο δεν υπάρχει εύπεπτο»
Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Γεράσιμος Ντάβαρης μιλάει στον «Κ» για τα βασικά μηνύματα της παράστασης
ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΠΑΛΑΦΟΥΤΗ
Ο «Μεγάλος Ιεροεξεταστής» έρχεται για έξι παραστάσεις στον Πολυχώρο Πολιτισμού Μηχανουργείο, στην Πάτρα, από τις 28 Ιανουαρίου. Ένα από τα κεφάλαια του μυθιστορήματος Αδελφοί Καραμαζώφ. Μέσα σ’ ένα κελί, στην Ισπανία του 14ου αιώνα, στα πιο σκοτεινά χρόνια της Ιεράς Εξετάσεως, ο Ιησουίτης ιερέας θα εκστομίσει κατά του συλληφθέντα Ιησού και εν ονόματι της αγάπης για την ανθρωπότητα, τον λόγο της μεγάλης μισανθρωπίας και το μόνο σίγουρο είναι πως η σκηνοθεσία της παράστασης δεν ακολουθεί τα βήματα μιας ρεαλιστικής απόδοσης του χώρου και του χρόνου. Συνομιλήσαμε με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Γεράσιμο Ντάβαρη και μας εξήγησε τη δική του σκηνοθετική ματιά. Επί σκηνής βλέπουμε τον ίδιο με τον Βασίλη Καλαντζή και την Αφροδίτη Πισσία.
Ένα «δύσκολο» κατά πολλούς έργο. Γιατί το συγκεκριμένο έργο και γιατί τώρα;
Ο Μεγάλος Ιεροεξεταστής διαπραγματεύεται το θέμα της ελευθερίας και συγκεκριμένα της ελευθερίας της συνειδήσεως. Αυτό το θέμα δεν έπαψε ποτέ να είναι στο επίκεντρο των ανθρώπινων προβληματισμών, αλλά και συγκρούσεων. Τα τελευταία χρόνια, και ειδικά την τελευταία τριετία, βλέπουμε να εκτυλίσσεται μια συντονισμένη προσπάθεια να εκφυλιστεί, να ελεγχθεί ή και να παραπλανηθεί αυτή η βασική ιδιότητα του ανθρώπου και αυτή η προσπάθεια να παράγει ολέθρια αποτελέσματα για την κοινωνία μας. Κατά την γνώμη μου λοιπόν είναι η καταλληλότερη στιγμή να μιλήσουμε για αυτό το θέμα.
Ποια είναι η δική σας προσέγγιση;
Διαβάζω Ντοστογιέφσκι από την αρχή της θεατρικής μου πορείας και το κείμενο του Ιεροεξεταστή ήταν ένα από τα βασικά αναγνώσματα στα θεατρικά σεμινάρια, ώστε να εξηγήσω στους μαθητές μου την οπτική γωνία και την σχέση που διαμορφώνει η εξουσία με τον απλό άνθρωπο. Όπως γράφω και στο σκηνοθετικό σημείωμα, είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της λογοτεχνίας που ακούμε την Εξουσία και την Βία να μιλάει στο όνομα της αγάπης για τον άνθρωπο, με τόση καθαρότητα επιχειρημάτων και με τέτοιο αίσθημα δικαίου για την αναγκαιότητα της αποστολής της. Η σχέση μου με το κείμενο δεν έχει αλλάξει εδώ και 10 χρόνια, απεναντίας έχει ενισχυθεί λόγω των συγκυριών. Η σκηνική μου προσέγγιση δεν ακολουθεί τα βήματα μιας ρεαλιστικής απόδοσης του χώρου και του χρόνου. Αυτό που προσπαθεί είναι με τη χρήση του συμβολισμού να μεταφέρει την εσωτερική ερημιά που υπάρχει μέσα στο λόγο του Μεγάλου Ιεροεξεταστή και να αναδείξει τις ιστορικές συνέπειες αυτού του λόγου με την χρήση ενσωματωμένης βιντεοπροβολής. Επίσης στην παράσταση ακούγονται αποσπάσματα από την Θεία Κωμωδία του Δάντη καθώς και αποσπάσματα από κείμενα ανατομίας ώστε να ενισχυθεί η εντύπωση σχετικά με τη σύγχρονη τάση αποδυνάμωσης και απανθρωποποίησης μας.
Ποια είναι τα πιο βασικά μηνύματα που στέλνει αυτή η παράσταση;
Το βασικό μήνυμα είναι ότι αυτό που διακρίνει τον άνθρωπο από τα ζώα και την αγελαία συμπεριφορά είναι η ελευθερία της συνειδήσεως και το αυτεξούσιο του. Επίσης μας δείχνει με εξαιρετική διαύγεια τα μέσα που μετέρχεται η Εξουσία ώστε να υποδουλώσει τον άνθρωπο. Για την εξουσία «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» και δεν έχει κανέναν ενδοιασμό να χρησιμοποιήσει ακόμα και το καθαγιασμένο αίσθημα της αγάπης προς τον άνθρωπο ώστε να τον παρασύρει και να τον δελεάσει να «εναγκαλιστεί» μαζί της.
Ποιος είναι ο προσωπικός σας στόχος;
Ο προσωπικός μου στόχος είναι να μείνω πιστός στο χρέος μου απέναντι στους συμπολίτες μου και στην τέχνη που υπηρετώ.
Σίγουρα δεν είναι ένα έργο εύπεπτο…
Στο θέατρο δεν υφίσταται η έννοια εύπεπτο. Το θέατρο εφευρέθηκε στην προσπάθεια να οδηγηθούν οι πρόγονοί μας στην απελευθέρωση και στην αρμονική συνύπαρξη μέσω της Δημοκρατίας. Αυτή η προσπάθεια δεν είναι διόλου εύκολη, απεναντίας είναι ένας διαρκής αγώνας, αν θέλουμε να απολαμβάνουμε τα ευεργετήματα της ελευθερίας. Την παράσταση μου θα την χαρακτήριζα Ανθρώπινη και με τα θετικά και τα αρνητικά της.
Γιατί να έρθει κάποιος να παρακολουθήσει το έργο;
Ο θεατής πρέπει να έρθει στην παράσταση για να δει και να ακούσει πως μας βλέπουν αυτοί που σχεδιάζουν το μέλλον μας.
Απαντώνται ερωτήματα μέσα από την παράσταση;
Απαντώνται πέραν πάσης αμφιβολίας. «Οι νέοι δρόμοι» είναι ήδη γνώριμοι και χαραγμένοι εδώ και χιλιετίες. Ελεύθερος ή Δούλος. Ολίγον ελεύθερος ή ολίγον δούλος δεν υπάρχει.
Θεωρείτε ότι υπάρχει χώρος για παραστάσεις με βαθύτερο νόημα;
Η ερώτηση σας είναι κρίσιμη αλλά θα απαντήσω έμμεσα. Ζούμε με τα κριτήρια μιας κουλτούρας ευκολίας και κατανάλωσης. Είναι μια κουλτούρα που δεν μας ανήκει, έρχεται από τα πάνω, και μας επιβάλλεται με όρους αυθεντίας. Αυτό έχει ως συνέπεια να μπλοκάρονται οι δημιουργικές δυνάμεις μας, πράγμα που μας εμποδίζει να παράξουμε τον πολιτισμό που μας ανήκει. Δεν είναι τυχαίο ότι τα σύγχρονα ελληνικά θεατρικά έργα είναι ελάχιστα. Αυτή η αποξένωση μας οδηγεί σε επιλογές που αφορούν την επιβεβλημένη κουλτούρα της κατανάλωσης. Η κουλτούρα της κατανάλωσης είναι ένα δυαδικό σύστημα επιλογών, «μου αρέσει – δεν μου αρέσει». Έτσι όμως δεν παράγεις πολιτισμό. Υπό μία έννοια φλερτάρουμε επικίνδυνα με όλα όσα πρεσβεύει και θέλει να επιβάλλει το σύστημα του Ιεροεξεταστή. Αυτό που γνωρίζω με βεβαιότητα όμως είναι ότι το «απλό», που μπορεί να είναι και απλοϊκό ή λαϊκίστικο, γίνεται βρόγχος στην εξ ορισμού σύνθετη λειτουργία μιας κοινωνίας.
Πώς αντιμετωπίζει το κοινό της Πάτρας το θέατρο;
Το κοινό της Πάτρας δεν είναι ενιαίο. Υπάρχουν συμπολίτες μας που δεν γνωρίζουν που βρίσκεται το θέατρο Απόλλων. Η Πάτρα έχει περίπου 220.000 κατοίκους και μια πολυπληθή φοιτητική κοινότητα. Παρ’ όλα αυτά το ενεργό και συστηματικό θεατρικό κοινό δεν ξεπερνά τα 2500 με 3000 άτομα. Αυτό είναι ενδεικτικό και σίγουρα δεν είναι ευοίωνο. Σαφώς υπάρχουν ευθύνες γι’ αυτό και στο επίπεδο τον θεσμικών επιλογών αλλά και των ατομικών επαγγελματικών πρωτοβουλιών. Καλύτερα να μην επεκταθώ περισσότερο (γελάει).
