Επιμέλεια: Φάνη Βγενόπουλου
Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι κάτοικοι της ελληνικής υπαίθρου βρίσκονται καθημερινά αντιμέτωποι με το πρόβλημα της ληστείας. Οι λήσταρχοι που ζούσαν μακριά από τις πόλεις, έστηναν ενέδρες στους δρόμους, έκαναν απαγωγές για να λάβουν λύτρα και αμφισβητούσαν την εξουσία του οργανωμένου κράτους. Το μικρό, τότε, ελληνικό κράτος προσπαθούσε, μάταια, να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με ενίσχυση της χωροφυλακής, αλλά και με επικηρύξεις των ληστών.
Χαρακτηριστικός της κατάστασης που επικρατεί στην ελληνική ύπαιθρο, είναι ο τίτλος της εφημερίδας ο «Νεολόγος» των Πατρών στις 30 Μαΐου 1902: «Η δημόσια ασφάλεια εν Ηλεία – Το βασίλειον των φυγόδικων – Τέρατα και σημεία – Μεγάλη συμπλοκή μεταξύ φυγόδικων και χωρικών, η αναγνάκτισις της κοινωνίας – Αναφορά προς τον Βασιλέα».
Αγανάκτηση στην Ηλεία
Η κατάσταση με τους ληστές οι οποίοι ζούσαν στα δάση και τα βουνά και κατέβαιναν για να ληστέψουν ευκατάστατους κατοίκους, εμπόρους, ταξιδιώτες κτλ., έχει προκαλέσει την αγανάκτηση των κατοίκων, γεγονός που αποτυπώνεται στο ρεπορτάζ. Όπως σχολιάζει ο συντάκτης: «Η θέσις της δημοσίου ασφαλείας περιήλθεν εις το μάλλον αξιοθρήνητον σημείον εμβάλλον εις αλγεινάς σκέψεις τους νομοταγείς και φορολογουμένους πολίτας, των οποίων η ζωή, η τιμή και η περιουσία περιήλθον εις προβληματικήν θέσιν. Τα πράγματα αντί να καλλιτερεύωσιν τουναντίον από ημέρας εις ημέραν οξύνονται και πνεύμα αντάρτικον επιπνέει εις τα διάφορα μέρη της Επαρχίας Ηλείας, λαμβάνον σοβαράν φάσιν, την δεινοτέραν πασών».
Οι ληστές απειλούν τους υλοτόμους
Το ρεπορτάζ του ανταποκριτή του «Νεολόγου» των Πατρών, για τα όσα συνέβησαν στο χωριό Καράτουλα της Ηλείας, μεταξύ των ληστών και μιας ομάδας υλοτόμων από την Βυτίνα, που είχαν στήσει καταυλισμό δίπλα από το δάσος, είναι χαρακτηριστικό:
«Προ τριών ημερών 4 φυγόδικοι ωπλισμένοι δι’ όπλων γκρα μετέβησαν εις το έξωθι του χωρίου Καράτουλα και εν τέταρτον ώρας μακράν μέρος όπου έχουσι κατασκηνώσει περί τας 20 οικογένειαι υλοτόμων καταγόμενων εκ τους χωρίου Βυτίνα της Γορτυνίας και καλέσαντες ιδιατέρως τινάς των υλοτόμων είπον ότι πρέπει να τοις οικονομήσωσι και τοις δώσωσι 500 δραχ. των οποίων είχον ανάγκη, απειλήσαντες εν εναντία περιπτώσει ότι θα βάλωσι φωτιά να καύκωσι τας σκηνάς των και αυτούς μετά των συζύγων των και των τέκνων των θα περάσωσι δια στόματος μαχαίρας. Εις τα εκβιαστικάς αυτάς προτάσεις οι ατυχείς χωρικοί υλοτόμοι περιδεείς και με έντρομον βλέμμα απήντησαν ότι δεν δύνανται να ανταποκριθώσι, καθό πτωχοί άνθρωποι αποζώντες εκ του ιδρώτος του προσώπου των. Τότε εις των υλοτόμων ο γέρων Κοτσόβελος απήντησεν ότι μόνον 50 δραχ. δύνανται να τοις δώσωσιν, εις απάντησιν δε εδέχθη φοβεράς απειλάς και βαρείας ύβρεις».
Η επίθεση των ληστών
Οι ληστές εννοούσαν τα όσα έλεγαν προς τους φοβισμένους χωρικούς και αποφάσισαν να επιστρέψουν στον καταυλισμό τους για να τους ληστέψουν. Ιδού πως περιγράφει ο συντάκτης του Νεολόγου τη συμπλοκή:
«Ήτο νυξ της παρελθούσης Κυριακής όταν οι 4 ληστοφυγόδικοι μετέβησαν εις τας σκηνάς των υλοτόμων και υπέβαλον τας εκβιαστικάς προτάσεις των. […] Χθες την μίαν μετά το μεσονύκτιον, ενώ οι υλοτόμοι μετά των οικογενειών των, 100 εν όλω ψυχαί εκοιμώντο, ακούον άνωθεν των σκηνών των από τινός αποκρήμνου βράχου φωνάς αγνώστους να τους καλούσι να σηκωθώσιν επάνω. Οι κοιμώμενοι υλοτόμοι εξεγερθέντες υπό των φωνών των φυγοδίκων απήντησαν ότι την πρωΐαν δύνανται να τους ανταμώσωσι. Οι φυγόδικοι επανειλημμένως επαναλαμβάνουν τας φωνάς και επειδή τοις εδίδετο η αυτή απάντησις, αρχίζουν να πυροβολώσι κατά των κοιμωμένων υλοτόμων, οίτινες κατάπληκτοι προς της απροόπτου επιθέσεως εγείρονται και καταλαμβάνουσι τάφρους και ισχυράς θέσεις πυροβολούντες και αυτοί κατά των κεκρυμμένων φυγοδίκων. Η μάχη διήρκεσεν επί ικανήν ώρα ριφθέντων εκατέρωθεν πολλών πυροβολισμών. Ευτυχώς δεν απέφερεν αυτή θλιβερόν αποτέλεσμα εκτός ζημιών τινών επενεχθεισών εις τας σκηνάς των και του φόνου ενός ημιόνου αξίας 800 περίπου δραχμών. Κατόπιν οι φυγόδικοι εξηφανίσθησαν».
Στο «πόδι» ο Πύργος
Τα νέα για τη συμπλοκή των ληστών με τους υλοτόμους, διαδίδονται από στόμα σε στόμα στην περιοχή και όπως είναι λογικό προκαλεί έντονη ανησυχία στους κατοίκους της Ηλείας και του Πύργου. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο «Νεολόγος»: των Πατρών: «Η ατμόσφαιρα του Πύργου κεκαλυμμένη υπό του ηλεκτρισμού των κατά τας τελευταίας ημέρας εκτυλιχθεισών εγκληματικών πράξεων υπερκορέσθη ήδη διά του νεωτέρου τούτου αντάρτικου κινήματος και η συγκίνησις και ανησυχία του κοινού περί της τιμής, ζωής και περιουσίας του πολίτου διεφαίνετο παντού ζωηροτάτη. Εις τα καφενεία και εις τα κέντρα όμιλοι πολιτών συνεζήτουν μετά ζωηροτάτου ενδιαφέροντος μανθάνοντες τα εν τη Ωλένη λαμόντα χώραν σοβαράν πράγματα. Πολλοί βλέποντες τους ομίλους καθ’ οδών εσταμάτων ίνα πληροφορηθούν τα διατρέξαντα. Και πάντες ηρώτων:
– Πού είνε αι αρχαί;
– Τι κάμνουν τα αποσπάσματα των ορεινών δήμων;»
Το τηλεγράφημα στον Γεώργιο
Οι κάτοικοι της Ηλείας στέλνουν μάλιστα τηλεγράφημα προς τον βασιλέα Γεώργιο, ζητώντας του να παρέμβει καθώς όπως αναφέρουν οι τοπικές Αρχές ομολόγησαν πλήρη αδυναμία. Το τηλεγράφημα που δημοσιεύει ο «Νεολόγος» των Πατρών έχει ως εξής: «Ημέτερος νομός ευρίσκεται εν αναρχική καταστάσει. Πανταχόθεν καθ’ εκάστην σχεδόν αγγέλλονται φόνοι και πολλαπλαί εγκληματικαί πράξεις. Ληστοσυμμορίαι λυμαίνονται άπαντα νομόν. Παρελθόν μεσυνύκτιον ληστοφυγόδικοι διότι δεν κατεβλήθησαν αυτοίς ζητηθέντα λύτρα, εκήρυξαν άγριον πόλεμον κατά κοινότητος εξ 100 ψυχών εν δήμο Ωλένης, απευθύναντες κατ’ αυτών εκατοντάδα πυροβολισμών και αναγκάσαντες ταύτην εγκαταλείψη στέγας, ας κατεσύντριψαν σφαίραι και απελθώσι. Πλείστοι τούτον σημερον έντρομοι κατέφυγον ενταύθα αρχαίς, αίτινες ωμολόγησαν πλήρη αδυναμίαν προστασίας. Εν τελεία απελπισία καταφεύγομεν Υ.Μ. αναμιμνησκόμενοι λόγους Υμών ότι αγαπάτε πολύ ατυχεστάτην Ηλείαν. Αναμένοντες αντίληψιν διατελούμεν»
