ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΦΑΝΗΣ ΒΓΕΝΟΠΟΥΛΟΣ
Τον Σεπτέμβριο του 1922, μετά την πυρπόληση της Σμύρνης και την Μικρασιατική Καταστροφή, οι πρόσφυγες καταφθάνουν κατά κύματα στον ελλαδικό χώρο. Οι πρόσφυγες – υπολογίζονται σε 1.200.000 έως 1.500.000 άτομα – σε έφτασαν στην Ελλάδα σε κατάσταση τραγική. Οι περισσότεροι είχαν εγκαταλείψει βιαστικά τα σπίτια τους φέρνοντας μαζί τους ελάχιστα χρήματα και κινητά αγαθά τους.
Στην Πάτρα και την ευρύτερη περιοχή, τον πρώτο καιρό μετά τη συμφορά εγκαταστάθηκαν περίπου 7.500 άτομα. Οι πρόσφυγες που έφτασαν στη Πάτρα μέσω του λιμανιού της, κατάγονταν κυρίως από τη Σμύρνη, από τον Πόντο, από την Κύζικο, από τον Πάνορμο και από την Κωνσταντινούπολη.
Η συνάντηση με έναν τουρκόφωνο Έλληνα
Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία που δημοσιεύει ο «Νεολόγος» των Πατρών στο φύλλο της Κυριακής 25ης Σεπτεμβρίου 1922, υπό τον τίτλο: Γραμμές της στιγμής – Κηδείες» και αφορά την ιστορία ενός ηλικιωμένου πρόσφυγα, ο οποίος αν και Έλληνας δεν γνώριζε την ελληνική γλώσσα, ενώ αν και φανερά είχε ασπαστεί το Ισλάμ, ήταν κρυπτοχριστιανός.
Πρόκειται προφανώς για τουρκόφωνο Έλληνα από την Καπαδοκία. Ιδού πως περιγράφει ο συντάκτης που υπογράφει με το ψευδώνυμο «Το Κουνούπι» τη συνάντησή του στο Μόλο της Αγίου Νικολάου με τον πρόσφυγα: «Εξεφόρτωσε το βαπόρι το φορτίο του, χίλιες επτακόσιες ψυχές γυμνές και δακρυσμένες. Μέσα σ’ αυτές τρεις μόνον άνδρες, τρεις γέροντες εβδομήκοντα χρονών και πάνω. Ένας απ’ αυτούς υψηλός, μελαμψός σαν ορειχάλκινος, χωρίς υποδήματα και χωρίς καπέλλο, φαλακρός με λίγα λευκά μαλλιά… […] Τον επλησιάσα και του μίλησα. Δεν ήξερε να μου απαντήση στη γλώσσα μας. Μου ωμίλησε στην καταραμένη γλώσσα. Ήταν από κείνους που η πτέρνα του βαρβάρου τους έπνιξε κι αυτή τη γλώσσα. Αφού του έπνιξαν ό,τι κι αν είχε, αφού του έπνιξαν την γλώσσα, εζήτησαν να του πνίξουν και την ψυχή του. Κι ο γέρω πρόσφυγας τότε αναγκάσθηκε να την κρύψη. Την έκρυψε την ψυχή του κάτου από την μεταμφίεσι, την εσκέπασε με την Τουρκική γλώσσα και διέφυγε την απειλή του σφαγέως. Επίστεψε εκείνος πως αλλάζωντάς του την γλώσσα του άλλαξε και την ψυχή. Μα του κάκου! Ο γέρω – πρόσφυγας μπορεί ν’ άλλαξε γλώσσα, δεν άλλαξε ψυχή, όπως δεν άλλαξε και Θεό. Μιλούσε την Τουρκική γλώσσα, επήγαινε και στο τζαμί ακόμα. Κ’ έσωζεν έτσι την κεφαλή του. Μα γυρίζωντας σπήτι του επήγαινε σε κάποια μυστηριώδική κρύπτη κ’ έβγαζε από ‘κει, μια Παναγιά, εγονάτιζε μπροστά σ’ αυτή έκανε χριστιανικό σταυρό κ’ εδάκρυζε αυτός και τα παιδιά του. Κ’ επίστευαν και αυτά. Επίστευαν πάντα σε μια αναστασι. Και περνούσαν οι χρόνοι και οι αιώνες. Ο γέρω πρόσφυγας τους έβλεπε πάντα μ’ ελπίδα, πάντα με πίστι. Τώρα βλέπει μ’ απελπισία όλους τους περασμένους αιώνες να ξαναπερνούν ανώφελα εμπρός από τα υγρά γέρικα μάτια του. Κι όλο κυττάζει την Ανατολή. Κι όλο κυττάζει ο γέρω πρόσφυγας το κενό. Εμπρός του περνούν κηδείες. Κηδεύονται ολοένα οι ελπίδες, τα όνειρα του γέρω – πρόσφυγα, η πίστι που είχε στο Γένος και στη Φυλή του».
Αρωγή στους πρόσφυγες
Οι πρώτες πιεστικές ανάγκες των προσφύγων (διατροφή, στέγαση, ιατρική περίθαλψη) αντιμετωπίστηκαν στοιχειωδώς από το κράτος, ιδιώτες, και ξένες φιλανθρωπικές. Στην Πάτρα οργανώθηκαν έρανοι για τη συγκέντρωση χρημάτων υπέρ των προσφύγων, διοργανώθηκαν συσσίτια, ενώ την πρώτη περίοδο οι πρόσφυγες στεγάζονταν σε σχολεία, αποθήκες, ιδρύματα, κτλ.
Στο φύλλο της 25ης Σεπτεμβρίου 1922, ο «Νεολόγος» των Πατρών δημοσιεύει αναλυτικό ρεπορτάζ από τη συνεδρίαση του Εξαγωγικού Συλλόγου «Ερμής», η οποία έγινε το απόγευμα της προηγούμενης ημέρας στα γραφεία του συλλόγου στο άνω μέρος της πλατείας Γεωργίου, με θέμα τη λήψη διαφόρων μέτρων για την περίθαλψη των προσφύγων της Μικράς Ασίας. Στη συνεδρίαση, όπως γράφει η εφημερίδα, ο πρόεδρος του «Ερμή» κ. Τοπάλης «ζητεί όπως και τα μέλη του «Ερμού» προσφέρουν μηνιαίον επίδομα υπέρ των προσφύγων, προτείνει δε, όπως εκλεγή επιτροπή εκ των μελών του Συλλόγου, ίνα εν συνεργασία μετά της εκλεγείσης Κεντρικής Επιτροπής, μεριμνήσουν δια την καλλιτέραν περίλθαψιν των προσφύγων». Στην ίδια συνεδρίαση ο Διον. Γιαννουλόπουλος «φρονεί, ότι οι έρανοι και το μηνιαίον επίομα δεν θα επαρκέσουν για την περίλθαψιν 7000 ψυχών. Προτείνει όπως τεθή φορολογία επί των εισαγομένων και εξαγομένων ειδών, το δε εκ της φορολογίας ποσόν να διατεθή υπέρ των προσφύγων. Ούτω, κατέληξε, θα προσφέρη όλο ο λαός τον όβολόν του», ενώ ο κ. Καραμανδάνης «λέγει ότι πρέπει να τεθεί φορολογία μόν επί των εξαγομένων ειδών, η δε φορολογία αύτη να είνε καθολική και το εξ αυτής ποσόν να διατεθή αποκλειστικώς δια τους ενταύθα πρόσφυγας».
Ωστόσο, οι έμποροι εκείνο το απόγευμα του Σαββάτου αποφάσισαν να σύστημα που πρότεινε ο έμπορος Δρούλιας, το οποίο προέβλεπε: «Να μην τεθή φορολογία, αλλά μεταξύ των εξαγωγέων σταφίδος να καταρτισθεή πρωτόκολλον, δια του οποίου να υποχρεούνται άπαντες οι εξαγωγείς να καταβάλλωσι δια παν εξαγόμενον χιλιόλιτρον σταφίδος δραχμάς 30, ούτως ώστε να καταστή περιττή η επέμβασις της Κυβενήσεως, το εξαγωγικόν δε εμπόριον θα υπολογίζη το ποσόν τούτο εις τας εις το εξωτερικόν προσφοράς του, δηλ. θα επιβαρύνεται η κατανάλωσις».
Η στήλη των προσφύγων
Με την πρώτη έλευση των προσφύγων στην Πάτρα, ο «Νεολόγος» των Πατρών εγκαινιάζει ειδική στήλη, υπό τον τίτλο «στήλη των προσφύγων», όπου δημοσιεύονται αγγελίες που αφορούν τους ξεριζωμένους από την Μικρά Ασία. Πρόκειται για αναζητήσεις προσώπων που αγνοούνται ή για αναζήτηση εργασίας και αποτελούν χαρακτηριστικά στοιχεία για τα δράματα που βιώσαν εκείνοι οι άνθρωποι. Για παράδειγμα δημοσιεύεται η αγγελία μιας μάνας που αναζητεί τα παιδιά της: «Η πρόσφυξ Διαμάντω Χρ. Μουτάφη εκ Κιλισμάνη της Σμύρνης ζητεί πληροφορίας περί των δύο θυγατέρων της Δέσποινας ετών 11 και Γιαννούλας ετών 8».
*Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Νεολόγος
