Το πρώτο δημόσιο Κέντρο Αποτέφρωσης Νεκρών βρίσκεται πια σε φάση υλοποίησης μετά από πολύχρονες προσπάθειες του δήμου Πατρέων ώστε να ξεπεραστούν απίστευτες γραφειοκρατικές διαδικασίες, οι οποίες, ήταν πολύ πιο απλές για το ιδιωτικό ΚΑΝ, στη Ριτσώνα.
Ο δήμος είναι έτοιμος να δημοπρατήσει το έργο και τούτη την περίοδο κινείται για την εξασφάλιση της χρηματοδότησης. Η εφημερίδα «Καθημερινή» είχε αναλυτική παρουσίαση για το ΚΑΝ της Πάτρας, ενώ στο ρεπορτάζ της, διαβάσαμε και τις απόψεις των δύο αρχιτεκτόνων που κέρδισαν το Α΄ βραβείο του διαγωνισμού που έκανε ο δήμος.
Αναλυτικά το ρεπορτάζ της “Κ” αναφέρει: “Το πιο ελπιδοφόρο μήνυμα, όμως, έρχεται από την Πάτρα. Αποτέλεσμα αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών που προκήρυξε ο Δήμος Πατρέων το 2019, το πρώτο δημόσιο Κέντρο Αποτέφρωσης Νεκρών (ΚΑΝ) θα αρχίσει να χτίζεται –ελπίζουμε σύντομα– στις παρυφές του Παναχαϊκού όρους, στη βιομηχανική ζώνη του ΒΙΟ.ΠΑ. Γλαύκου Πατρών.
Το Α΄βραβείο κέρδισαν οι αρχιτέκτονες Στέλιος Ανδρικόπουλος, Κώστας Γρίβας (επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών) και Αλεξάνδρα Στράτου (εντεταλμένη διδάσκουσα στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών).
Η θαρραλέα κίνηση
«Ήταν μια θαρραλέα κίνηση του Δήμου Πατρέων να διεξαγάγει τον διαγωνισμό. Δεν έχουμε ενημέρωση σχετικά με τα επόμενα στάδια, αλλά ο δήμος έχει εκφράσει την επιθυμία να εφαρμόσει τη μελέτη μας.
Το πρέπον θα ήταν να εμπλακούμε ως αρχιτέκτονες μελετητές και ως επικεφαλής των υπολοίπων μελετών στα επόμενα στάδια, καθώς διατηρούμε την πατρότητα της πρότασης. Είναι ένα κτίριο που το οραματιστήκαμε, το αγαπάμε και το γνωρίζουμε καλά – το έχουμε “κατοικήσει”». Ένα δημόσιο κέντρο αποτέφρωσης θα δώσει τον τόνο για περαιτέρω εκσυγχρονισμό του αστικού κράτους, ενισχύοντας τη θρησκευτική ελευθερία και αυτοδιάθεση.
«Ένα δημόσιο κέντρο αναλαμβάνει την υποχρέωση να κάνει τη διαδικασία της αποτέφρωσης ευρύτερα προσβάσιμη, επικυρώνοντάς την ως αποδεκτή εναλλακτική, αλλά και εξασφαλίζοντας το δυνατόν χαμηλότερο κόστος», αναφέρουν οι αρχιτέκτονες στην «Καθημερινή».
Σέβεται τον πολίτη
Η μελέτη διαθέτει όλες τις αισθητικές και λειτουργικές ποιότητες, αποτελώντας αρχιτεκτονικό παράδειγμα για κτίρια δημοσίων υπηρεσιών που σέβονται τον πολίτη. «Τα δημόσια κτίρια λειτουργούν, ιδανικά, ως υπόδειγμα για την αρχιτεκτονική ηθική κάθε εποχής.
Στη χώρα μας αυτό είναι επιτακτικό, καθώς έχει εκλείψει. Βασικές σύγχρονες επιταγές για τη δημιουργία υποδειγματικών δημόσιων χώρων θεωρούμε πως είναι η βιώσιμη κατασκευή και η ανοικτή προσβασιμότητα για όλους (inclusivity)».
Μιας και το αποτεφρωτήριο θα συντηρείται από τον δήμο, η οικολογική, βιοκλιματική και βιώσιμη διάσταση της πρότασης αποτελεί σαφώς ζητούμενο. «Το συγκρότημα έχει μόνο μία εκτεθειμένη εξωτερική όψη, κατασκευασμένη από πεπιεσμένη γη, ένα απόλυτα φιλικό προς το περιβάλλον υλικό.
Το υπόλοιπο εξωτερικό κέλυφος καλύπτεται από ένα φυσικό τοπίο χαμηλής συντήρησης. Χώμα γόνιμο με άγρια ποώδη βλάστηση της περιοχής. Αγρωστώδη, αγριολούλουδα, βολβοί, φρύγανα, μικροί θάμνοι, και ενδημικά δέντρα».
«Με την κατάργηση φινιρίσματος του εξωτερικού κελύφους μειώνεται το κόστος κατασκευής και η μακροχρόνια συντήρηση του κτιρίου. Τα προϊόντα των εκσκαφών θα αξιοποιηθούν για να κατασκευάσουν το μεγαλύτερο μέρος του συγκροτήματος: τον τύμβο, το τοπίο ενθύμησης και τη βασική όψη. Η ίδια η χρήση του χώματος ως φυσική μόνωση μειώνει σημαντικά τις ενεργειακές απαιτήσεις του κέντρου», αναφέρουν στην «Κ» οι αρχιτέκτονες του έργου και προσθέτουν:
«Το κτιριολογικό είναι πολύπλοκο και άγνωστο για τα ελληνικά δεδομένα. Το αποτεφρωτήριο είναι ένα παράξενο υβρίδιο – συνδυασμός μιας βιομηχανικής (σχεδόν) μονάδας με έναν βαθιά τελετουργικό και συναισθηματικά φορτισμένο χώρο. Ηταν πολύ σημαντικό να βρεθεί κοινός τόπος για τους θρηνούντες και για τους εργαζομένους, δύο ομάδες ανθρώπων που το κατοικούν μέσα σε δύο τελείως διαφορετικές συνθήκες.
Επιχειρήσαμε να χορογραφήσουμε τις κινήσεις και τις συναντήσεις τους με φυσικότητα και τη λιγότερη δυνατή αμηχανία».
Η κεντρική ιδέα
Οι αρχιτέκτονες εμπνέονται από τις πρωτογενείς ταφικές δομές των τύμβων και σχεδιάζουν ένα σχεδόν υπόσκαφο συγκρότημα, εσωστρεφές, απολύτως λειτουργικό και ταυτόχρονα μνημειακό και μυστικιστικό.
Ο πυρήνας του κτιρίου, ένα μεγάλο κεντρικό αίθριο και η μικρή εσωτερική αυλή καύσης, φιλτράρει το φως και καδράρει τον ουρανό και τον τόπο. Ο επισκέπτης κατηφορίζει στην αχαϊκή γη έχοντας πλάι του το υδάτινο στοιχείο.
«Η κεντρική ιδέα είναι ένας χωμάτινος τύμβος που ο πυρήνας του τρυπιέται γεμίζοντας με φως. Κάτι “βαρύ” και “σκοτεινό” μετουσιώνεται σε ελαφρύ και φωτεινό. Είναι μια αισιόδοξη προσέγγιση», εξηγούν στην «Κ».
Οι αρχιτέκτονες σχεδιάζουν ένα διάτρητο διάφραγμα από κιβωτούς-τεφροδόχους προσανατολισμένους ώστε να επιτρέπεται στο φως της δύσης να εισχωρεί στο αίθριο, αναδεικνύοντας το ανάγλυφο δάπεδο. Το χαραγμένο μοτίβο του έχει αναφορές στον γεωμετρικό διάκοσμο των κεραμικών της Αρχαϊκής περιόδου, με σύμβολα οικεία σε πολλές θρησκείες και πολιτισμούς. Έτσι θα είναι το πρώτο δημόσιο ΚΑΝ που γίνεται στην Πάτρα – Στην τελική ευθεία
Οι συμβολισμοί
Πόσο σημαντική είναι η μικροκλίμακα αλλά και οι συμβολισμοί σε έργα τέτοιας χρήσης; «Οι συμβολισμοί είναι άχρηστοι αν δεν υποστηρίζονται από φροντίδα στη μικροκλίμακα που αγγίζει το χέρι και το μάτι των ανθρώπων.
Ο διάκοσμος δεν είναι συμβολικός, αλλά έχει ουσιαστικό, διαμεσολαβητικό ρόλο, φέρνοντας τα “μεγάλα” (π.χ. ιστορική – πολιτισμική συνέχεια, ερωτήματα για την ύπαρξη και τη θνητότητα) στην κλίμακα που μπορεί να βιώσει και να απολαύσει ο άνθρωπος», απαντούν οι αρχιτέκτονες.
«Τα υλικά που πρωταγωνιστούν είναι το χώμα και η φυσική φύτευση, οι κατακόρυφες επιφάνειες από πεπιεσμένη γη, το λευκό ανεπίχριστο σκυρόδεμα που δέχεται με ομορφιά το φυσικό φως και το συνεχώς μεταβαλλόμενο σε κατεύθυνση, ένταση, διαύγεια και χρώμα φως.
Το φως αναδεικνύει με τη σειρά του την υλικότητα των χώρων. Οι γεωμετρίες των σκιών λειτουργούν σαν ηλιακό ρολόι, οργανώνοντας με ήπιο τρόπο την καθημερινότητα του κέντρου, αλλά και δίνοντας αφορμές για στοχασμό σχετικά με τη ροή του χρόνου και την κυκλικότητα της ζωής».
Ο αποχωρισμός και η ενθύμηση
Πώς τελικά διαχειρίζεται κανείς «αρχιτεκτονικά» τη θλίψη; Πώς οικειοποιείται τον θάνατο και την απώλεια; Οι αρχιτέκτονες τονίζουν εμφατικά πως το αποτεφρωτήριο που σχεδίασαν δεν φιλοξενεί τον θάνατο.
«Φιλοξενεί τον αποχωρισμό, αλλά και την ενθύμηση, και κυρίως δίνει τη δυνατότητα να επιλέξει κανείς τη δική του τελετουργία, τον δικό του τρόπο, για να ζήσει και να τιμήσει αυτές τις τόσο σημαντικές στιγμές στη ζωή των ανθρώπων.
Η θλίψη ζητάει παρηγοριά, χρόνο, συντροφιά και την υπόσχεση ότι μπορεί κανείς να περάσει μέσα και πέρα από αυτήν, στο φως και στη “μεγαλύτερη εικόνα” των πραγμάτων».
